سنگهای سیستم دستگاه ادراری یا همان سنگ کلیه هنگامی تشکیل میشوند که حجم ادرار فرد کم شود و بالطبع آن، در ادرار مواد تشکیلدهنده سنگ در ادرار افزایش پیدا کند. نوشیدن کم مایعات و در نتیجه کاهش مایعات بدن، شانس ابتلا به سنگ کلیه را افزایش میدهد.
انواع سنگ کلیه
سنگهای کلسیمی
اغلب سنگهای کلیوی از جنس کلسیم هستند و معمولاً بهصورت کلسیم اگزالات تشکیل میشوند. اگزالات نوعی ماده شیمیایی است که از طریق رژیم غذایی جذب صورت میگیرد و یا روزانه توسط کبد ساخته میشود. برخی میوهها، سبزیجات شکلات و آجیل حاوی مقادیر فراوانی از اگزالات هستند.
عوامل تغذیهای، جراحی بای پس گوارشی، مصرف مقادیر بالای ویتامین D و برخی از اختلالات متابولیکی میتوانند غلظت اگزالات یا کلسیم را در ادرار افزایش دهند.
علاوه بر اینها، اندازه سنگ کلیه ، سنگهای کلیوی میتوانند بهصورت کلسیم فسفات نیز تشکیل شوند. این نوع سنگ، در بیماریهای متابولیکی مانند اسیدوز توبولار شیوع بالاتری دارد؛ همچنین سنگهای کلیوی کلسیم فسفات میتوانند با مصرف بعضی از داروهای مخصوص درمان صرع و یا میگرن همچون توپیرامات ارتباط داشته باشد.
سنگهای استروویتی
سنگهای استروویتی کلیوی، در پاسخ به عفونتهای ادراری شکل میگیرند. این سنگها میتوانند به سرعت رشد نمایند و اندازه نسبتاً بزرگی پیدا کنند. در برخی از اوقات، سنگهای استروویتی علائم اندکی دارند.
سنگهای اسید اوریکی
سنگهای اسید اوریکی در کلیه میتوانند در افرادی شکل گیرند که به دلایلی آب زیادی را از دست می دهند. عواملی مانند:
- اسهال یا سو جذب مزمن
- مصرف رژیم غذایی پر پروتئین
- دیابت یا سندرم متابولیک
علاوه بر موارد اشاره شده، عوامل ژنتیکی خاصی نیز میتوانند منجر به افزایش خطر ابتلا به سنگهای اسید اوریکی شوند.
سنگهای سیستئینی
سنگهای سیستئینی کلیوی، در افراد مبتلا به نوعی اختلال ژنتیکی به نام سیستئینوری تشکیل میشوند. این اختلال، سبب دفع بیش از حد آمینواسیدها از بدن، توسط کلیهها میشود.
چرا اطلاع از اندازه سنگ کلیه بسیار مهم است؟
همانطور که اشاره شد درک اندازه سنگ کلیه مهم است زیرا می تواند به پزشکان در تعیین بهترین روش و دوره استاندارد درمان آن کمک کند. به طور معمول سنگهای بزرگتر ممکن است به درمانهای تهاجمیتری نیاز داشته باشند، در حالی که سنگهای کوچکتر ممکن است به خودی خود دفع شوند و یا با روش های کم تهاجم به راحتی مدیریت شوند.
اندازه سنگ کلیه را چگونه محاسبه می کنند؟
سنگ های کلیه را می توان با استفاده از تکنیک های تصویربرداری مانند اشعه ایکس، سی تی اسکن یا سونوگرافی اندازه گیری کرد. این تکنیکهای تصویربرداری میتوانند به پزشکان اطلاعاتی از اندازه سنگ کلیه، محل آن و همچنین هرگونه آسیبی که ممکن است به دستگاه ادراری وارد کرده باشد، ارائه دهند.
با این حال، توجه به این نکته مهم است که تکنیک های تصویربرداری همیشه در مورد اندازه گیری سنگ کلیه دقیق نیستند. برای مثال، سنگهای کوچک ممکن است در عکسبرداری با اشعه ایکس دیده نشوند، در حالی که اندازهگیری دقیق سنگهای بزرگتر ممکن است به دلیل شکل نامنظمشان دشوار باشد.
سنگ کلیه چقدر می تواند بزرگ شود؟
اندازه سنگ کلیه میتواند از کریستالهای ریز که فقط در زیر میکروسکوپ دیده میشوند تا سنگهای بزرگی که کل کلیه را پر اشغال می کنند، متغیر باشد. متخصصان کلیه و مجاری ادراری معمولاً سنگ های کلیه را بر اساس اندازه طبقه بندی می کنند:
| نوع سنگ | سایز و اندازه سنگ |
| سنگ کلیه کوچک | کمتر از ۴ میلی متر قطر |
| سنگ کلیه متوسط | ۴-۶ میلی متر قطر |
| سنگ کلیه بزرگ | ۶-۸ میلی متر قطر |
| سنگ کلیه بسیار بزرگ | بیشتر از ۸ میلی متر قطر |
نکته: بزرگترین سنگ کلیه ثبت شده ۱۷.۹ سانتی متر (۷.۱ اینچ) قطر و ۱.۳۶ کیلوگرم (۲.۹۹ پوند) وزن داشته است!
سنگ های بزرگ کلیه چه خطری دارند؟
هر چه اندازه سنگ کلیه بزرگتر باشد احتمال انسداد و خفه کردن کلیه بیشتر می شود. به عنوان مثال به سنگ های شاخ گوزنی که به شکل شاخ گوزن و شاخه شاخه کل کلیه را پر می کنند، قاتل خاموش کلیه ها اطلاق می شود.
چرا که بی صدا عملکرد کلیه ها را آرام آرام از کار می اندازند و چه بسا شخص زمانی متوجه حضور این سنگ ها می شود که کلیه های خود را از دست داده است و لذا اهمیت چکاب سالیانه با سونوگرافی و سی تی اسکن در اینجا مشخص می گردد.
علائم و درمان انواع سنگ های کلیه بر اساس اندازه آن ها چیست؟
همانطور که گفتیم، اطلاع از اندازه سنگ کلیه برای بررسی علائم و گزینه های درمانی یک بسیار حائز اهمیت است. سنگهای بزرگتر احتمالاً علائمی مانند درد، تهوع و استفراغ ایجاد میکنند، در حالی که سنگهای کوچکتر ممکن است اصلاً علائمی ایجاد نکنند.
گزینه های درمانی سنگ کلیه نیز به اندازه آنها بستگی دارد. سنگ های کوچک ممکن است با مدیریت محافظه کارانه مانند افزایش دریافت مایعات و سایر اقدامات خود مدیریتی دیگر به راحتی دفع شوند. با این حال سنگهای بزرگتر ممکن است به درمانهای تهاجمیتری مانند سنگ شکنی، یورتروسکوپی یا نفرولیتوتومی از راه پوست نیاز و عمل جراحی باز نیاز داشته باشند.
چگونه می توان از بروز سنگ کلیه یا بزرگ تر شدن آن پیشگیری کرد؟
وقتی صحبت از اندازه سنگ کلیه می شود، روش های پیشگیری باید در دستور کار قرار بگیرند. در واقع می تواند با چندین اقدام از بروز آن جلوگیری کرده و یا مانع از بزرگ تر شدن آن شد. به عنوان مثال چند مورد از اقدامات پیشگیرانه به شرح زیر هستند:
- نوشیدن مایعات زیاد به خصوص آب
- داشتن یک رژیم غذایی متعادل و کم نمک
- کاهش دریات پروتئین حیوانی
- پرهیز از مصرف غذاهای حاوی اگزالات بالا مانند اسفناج و ریواس
- ورزش منظم و حفظ وزن مناسب
علاوه بر تغییر سبک زندگی، ممکن است در برخی موارد از داروها نیز برای پیشگیری از سنگ کلیه استفاده شود. اینها ممکن است شامل داروهایی باشد که میزان کلسیم یا اسید اوریک در ادرار را کاهش میدهند یا داروهایی که به جلوگیری از تشکیل کریستالها کمک میکنند.
