عفونت ادراری چیست ؟ (روش تشخیص و درمان علمی)

عفونت ادراری چیست؟

عفونت ادراری نوعی عفونت باکتریایی است که بر بخش های مختلف دستگاه ادراری شامل کلیه ها، مثانه و مجاری ادرار تأثیر می گذارد و هر محلی را که درگیر کند علائم خاص خودش را ایجاد میکند. شیوع عفونت در مثانه و مجاری ادرار شایعتر است ولی باکتریها ممکن است از راه حالب بالا رفته و کلیه ها را دچار عفونت سازند، عفونت کلیه خطرناک است لذا پیگیری درمان عفونت ادراری بسیار مهم است. معمولا بروز مجدد بیماری پس از درمان بخصوص درمان ناقص امری شایع است

علائم و نشانه ها عفونت ادرار

علائم در افراد مسن یا بسیار کم سن و سال ممکن است مبهم یا نامشخص باشند

۱-در عفونت دستگاه ادراری فوقانی (کلیه ها) درد پهلو، تب شدید اغلب همراه لرز و تعریق ، یا حالت تهوع و استفراغ و ندرتا ادرار خونی یا چرک در ادرار علاوه بر علایم عفونت دستگاه ادراری تحتانی

۲-در عفونت دستگاه ادراری تحتانی (مثانه و مجاری ادرار ) شایع ترین علائم آن عبارتند از سوزش به هنگام ادرار کردن و نیاز به ادرار مکرر (و یا اضطرار برای ادرار) ، درد، ادرار بدبو، ادرار کدر

دلایل بروز عفونت ادراری

1. عدم رعایت بهداشت صحیح دستگاه ادراری تناسلی : شایعترین عامل عفونت ادراری میکروبهای موجود در مدفوع است
2. رابطه ی جنسی نیز می تواند موجب عفونت مجاری ادراری شود.
3. سوند ادراری یکی از عوامل بسیار شایع عفونت ادراری است
4. دیابت: دیابت و سایر بیماری ها می توانند باعث اختلال در سیستم ایمنی بدن شده و در نتیجه باعث خطر عفونت های ادراری می شود.
5. داشتن پروستات بزرگ و سنگ کلیه: سنگ کلیه و یا پروستات بزرگ شده باعث حبس ادرار در مثانه و در نتیجه ابتلا به عفونت ادراری می شود.
6. نگه داشتن ادرار : اگر نیاز به دفع ادرار دارید، این کار را انجام دهید. نگه داشتن ادرار برای شش ساعت یا بیشتر می تواند احتمال ابتلا به عفونت دستگاه ادراری را افزایش دهد، زیرا باکتری های حاضر در مثانه زمان زیادی برای رشد و تکثیر دارند.

روش تشخیص عفونت ادراری

تشخیص عفونت ادراری علاوه بر علائم بیماری بر اساس آزمایش ساده ادرار و کشت ادرار داده میشود نمونه ادرار خود را به روش تمیز تهیه کنید (روش آن را از پرستار خود بپرسید ) و پس از تهیه در اسرع وقت جهت انتقتا به آزمایشگاه اطلاع دهید چرا که گذشت زمان باعث رشد میکروبها و جواب اشتباه میشود

اقدامات حین بستری در هنگام مواجه با عفونت ادرار

• یعی کنید مصرف مایعات را زیاد کنید تا زود به زود به دستشویی بروید تا عفونت های موجود در دستگاه ادراری تان دفع شود.
• مرکبات و غذاهای حاوی ویتامین ث را در برنامه غذایی خود قرار دهید. این نوع مواد به دلیل داشتن خاصیت اسیدی، و از عفونت های دستگاه ادراری را از بین می برند.
• از مصرف نوشیدنی های کافئین دار و گازدار و غذاهای تند و پرادویه اجتناب کنید.
• از مصرف الکل و سیگار جدا خودداری کنید.
•  آنتی بیوتیک های مورد نیاز شما برای درمان عفونت راس ساعت مقرر تزریق خواهد شد
•  در صورت داشتن سوند ادراری قبل و بعد از دست زدن به سوند و کیسه ادراری دستهای خود را بشویید
• کیسه ادراری همیشه پایین تر از سطح بدن قرار داده شود تا از برگشت ادرار به مثانه و کلیه پیشگیری شود این امر شدت عفونت را بیشتر میکند
• فنازوپیریدین به تسکین سوزش و رفع اضطرار ناشی از عفونت مثانه کمک کند مصرف آن رنگ ادرار را تغییر می دهد
• در صورت بروز تب بهتر است با پاشویه تب را کاهش داد

بخوانید : تنگی مجرا چیست؟ (علائم، عوارض و درمان)

اقدامات ضروری در منزل :

۱-اقدامات انجام شده حین بستری در بیمارستان ادامه یابد

۲- آنتی بیوتیکهای تجویز شده را راس ساعت مقرر و به مد تا ۱۰ روز مصرف کنید عدم مصرف منظم و به موقع دارو باعث عدم موفقیت درمان و مقاوم شدن باکتریها به دارو و بی تاثیری

آن میشود

۳-در زمان مقرر جهت کنترل وضعیت درمان مراجعه کنید

۴- مصرف طولانی مدت آنتی بیوتیک در خانم ها گاهی ممکن است باعس تحریک و بروز عفونت های قارچی زنانه شود، بنا بر این در صورت بروز خارش و ترشح سفید رنگ در طول مصرف آنتی بیوتیک به پزشک مراجعه کنید اما به هیچ وجه شخصا اقدام به قطع مصرف دارو نکنید

۵- استراحت کافی داشته باشید تا بدن شما قدرت کافی برای مبارزه با میکروب ها را داشته باشد

۶- در موارد زیر مجددا مراجعه کنید : تشدید علائم بروز علائم جدید – درد شدید پهلوها و کمر – بروز یا تشدید تب و الرز یا ادامه ی تب پس از ۲ روز از شروع درمان با آنتی بیوتیک – .تهوع و استفراغ شدید – عدم توانایی خوردن یا نوشیدن – .بی حالی و کاهش سطح هوشیاری – .عدم بهبود کامل پس از ۲هفته – .بروز بثورات و ضایعات پوستی مثل کهیر که می تواند نشانه حساسیت به آنتی بیوتیک باشد

نکته مهم : قبل از ترخیص سوالات مربوط به بیماری را از پرستار خود بپرسید

چگونه میتوان از عفونت ادراری پیشگیری کرد؟

• مقدار زیادی آب بنوشید. روزانه حداقل ۸ لیوان با گنجایش ۲۴۰ سی سی آب بنوشید.
• هیچگاه احساس دفع ادرار را نادیده نگیرید و سعی کنید هر بار مثانه را کاملا خالی کنید.
• -بعد از اجابت مزاج موضع را از جلو به عقب تمیز کنید تا از ورود باکتری های مدفوع به پیشابراه پیشگیری شود.
• ۴- پیش از مقاربت جنسی و بعد از آن ادرار کنید و دستگاه تناسلی را با آب و صابون ملایم بشوئید.
• ۵- از فرآورده های بهداشتی مخصوص دستگاه تناسلی (اسپری یا پودر) و صابون های قوی خودداری کنید زیرا پیشابراه و دستگاه تناسلی را تحریک می کند و محیط کشت مناسبی برای رشد باکتریها خواهد بود.
• لباس های زیر خود را از نوع نخی انتخاب کنید و از جوراب شلواری هایی که قسمت بالای آن نخی است استفاده کنید.

عفونت ادراری به بیان تخصصی

عفونت مجاری ادراری (UTI)، اصطلاحی است که برای طیف وسیعی از اختلالات بالینی از باکتریوری بدون علامت تا عفونت شدید کلیه ها و سپسیس به کار می رود.

تهاجم باکتری ها

۴ راه مختلف برای دستیایی باکتریها به داخل مجاری GU وجود دارد:

1. به طور کلی صعود باکتریهای فضای پری اورترال در امتداد مجاری ادراری، شایع ترین علت عفونت مجاری ادراری را تشکیل می دهد. سایر راهها بسیار ناشایع است
2. گسترش خونی عفونت که در بیماران دارای ضعف ایمنی و نوزادان دیده می شود
3. گسترش لنفاوی از طریق مجاری لنفاوی رکتال، کولون و پری اوترین (مربوط به رحم)
4. انتقال مستقیم عفونت از ارگان های اطراف که ممکن است در بیماران دارای آبسه داخل صفاقی و یا فیستول وزیکواینتستینال یا وزیکو- واژینال دیده شود.

دفاع میزبان

فاکتورهای مربوط به میزبان، نقش اساسی در پاتوژنز عفونت مجاری ادراری ایفا می نماید، احتباس ادراری، استاز یا رفلاکس ادرار به داخل مجاری ادرار فوقانی می تواند باعث رشد باکتریها و ایجاد عفونت گردد. به همین دلیل هرگونه اختلال آناتومیکی یا عملکردی که منجر به اختلال در جریان نرمال ادراری گردد، بیمار را مستعد ایجاد عفونت مجاری ادراری می گرداند.

مطالعات مختلف نشان داده که تمایل اتصال باکتری ها به سلول های پوشاننده مخاط مجاری ادراری متفاوت بوده و از طرفی میزان اتصال آن به طور مستقیم باکلونیزاسیون و ایجاد عفونت ارتباط دارد.

در زنان مبتلا به عفونت مجاری ادراری راجعه، میزان تمایل باکتری ها به اتصال به سلولهای مخاطی بیشتر از سایر افراد است. این یافته می تواند تا حدودی مطرح کننده وجود عوامل ژنتیکی زمینه ساز برای ابتلا به عفونت مجاری ادراری باشد.

از دیگر فاکتورهای مهم میزبان می توان به فلور نرمال فضای پری اورترال یا پروستات و وجود رفلاکس وزیکو- اور ترال اشاره نمود. در زنان، فلور نرمال ناحیه پری اورترال شامل باکتری هایی نظیر لاکتوباسیل است که مانع کلونیزاسیون اورپاتوژن های ادراری می شود. در مردان هم، ترشحات پروستات حاوی روی است، که دارای فعالیت ضدمیکروبی است.

نشان داده شده است که با افزایش سن، شیوع اوروپاتی های انسدادی در مردان افزایش می یابد. در زنان نیز فلور نرمال واژن و پری اورترال، بعد از یائسگی دچار تغییر می گردد. به طوری که باعث می شود افراد سالمند استعداد بیشتری برای ابتلا به UTI پیدا کنند.

فاکتورهای بیماریزای باکتریها

نشان داده شده است که از بین گونه های متعدد اشرشیاکلی تنها گونه هایی که دارای pili های مخصوص برای اتصال به سلولهای اپی تلیالی هستند (نظیر P pili وType 1 pili ) می توانند منجر به ایجاد عفونت مجاری ادراری گردند.

پیلی که همان فیمبریا باکتری است، قابلیت اتصال به اپی تلیوم ادراری را به آن می دهد. بررسی ها نشان داده که بیش از ۹۰% ایکولی های ایجاد کننده پیلونفریت و کمتر از ۲۰% ایکولی های عامل UTI های تحتانی دارای P پیلی هستند، علاوه بر پیلی، اکثر ایکولی های اوروپاتوژن، دارای همولیزین و آنتی ژن K هستند که به ترتیب در تهاجم و مقابله در برابر سیستم ایمنی بدن، نقش دارند، اخیرا، مشاهده شده که باکتری هایی از قبیل ایکولی، این قابلیت را دارند که به داخل سلول میزبان تهاجم پیدا کنند و به عنوان یک پاتوژن داخل سلولی فرصت طلب، عمل نمایند. به نظر می رسد که فاکتور نکروزان سیتوتوکسیک، AFa/Dr و پیلی نوع I در این پروسه نقش دارند.

پاتوژنهای عامل در UTI

مسئول حدود ۸۰ درصد از موارد سیستیت، پیلونفریت بدون عارضه، E.coli می باشد. سایر عوامل نظیر کلبسیلا، پروتئوس و انتروباکتر در رده های بعدی قرار دارند. استرپتوکوکهای گروه B بتاهمولیتیک، می توانند در زنان حامله باعث عفونت مجاری ادراری شوند، استافیلوکوک ساپروفیتیکوس عامل UTI ساده در زنان جوان است، در ایجاد UTI های بیمارستانی، سایر ارگانیزم ها نظیر سودوموناس و استافیلوکوک نیز نقش دارند.

عوامل ایجاد UTI در کودکان، نسبت به بالغین مختصری تفاوت دارد به طوری که کلبسیلا و گونه های انتروباکتر شیوع بیشتری دارند، باکتری های بی هوازی، لاکتوباسیل، کورینه باکتری ها، استرپتوکوک (غیر از انتروکوک) و استاف اپیدرمیدیس، جزء فلور نرمال پری اورترال محسوب می شوند.

تشخیص

تشخیص عفونت مجاری ادراری عمدتا بر اساس یافته های بالینی در کنار آزمایش و کشت ادرار، ممکن می شود. سایر روشها نظیر آزمایشات مختلف تصویربرداری عمدتا به منظور شناسایی محل عفونت در سیستم GU کاربرد دارند. نمونه ادرار اغلب از ادرار تخلیه شده گرفته شود و در کودکانی که هنوز تخلیه ادراری ندارند و کیسه هایی که دور ژنیتال قرار می گیرد استفاده می شود. این روش به سادگی قابل انجام است ولی ریسک آلودگی آن از واژن یا اطراف رکتوم بالاست و میزان مثبت کاذب آن زیاد است. آسپیراسیون سوپراپوبیک از آلودگی جلوگیری می کند ولی چون وروش تهاجمی است فقط در کودکان و موارد خالی استفاده می شود.

آزمایش کامل ادرار (U/A)

U/A آزمایش سریع و آسانی برای غربالگری عفونت مجاری ادراری محسوب می شود. در این آزمایش، ۴ فاکتور وجود دارد که می تواند نشان دهنده عفونت ادراری باشد:

1. اندازه گیری استراز لکوسیت
2. اندازه گیری نیترات
3. شمارش(Colony Forming Units) CFL باکتریها در زیر میکروسکوپ
4. شمارش WBCs در زیر میکروسکوپ (High Power Field) HPF.

از بین این چهار تست، تست نیتریت ادرار از ویژگی بسیار بالایی برخوردار است، درحالیکه حساسیت خوبی ندارد ولی در مورد سه تست دیگر حساسیت و ویژگی به نزدیک ۸۰% می رسد. میزان باکتری های ادرار، اگر به بالاتر از CFU/ml 100000 برسد، از لحاظ میکروسکوپی قابل تشخیص است. وجود بیش از ۳ عدد WBC هم، قویا به نفع عفونت است.

استفاده از این آزمایشات در کنار هم می تواند با حساسیت و ویژگی نسبتا مطلوبی، تشخیص UTT را ممکن سازد.

کشت ادرار

آزمایش گلد استاندارد شناسایی عفونت، کشت ادرار می باشد. بطور سنتی، وجود بیش از CFU/ml 100.000 از یک باکتری خاصی در کشت را به عنوان نشانه قطعی عفونت ادراری در نظر می گرفتند. اما مطالعات نشان داده که با تعداد باکتری کمتر از ۱۰۰۰۰۰ هم امکان ایجاد عفونت مجاری ادراری بارز کلینیکی وجود دارد.

مطالعات به منظور لوکالیزاسیون محل عفونت

برای بررسی عفونت مجاری فوقانی ادراری، معمولا مثانه را با مایع استریل شستشو داده و سپس در داخل هریک از حالب ها، کاتتری قرار داده و یک نمونه تهیه می کنند و در محیط آزمایش کشت می دهند. در مورد عفونت مجاری تحتانی، کشت باکتری در قسمت ابتدایی ادرار، قسمت میانی ادرار و ادرار پس از ماساژ پروستات، به ترتیب نشان دهنده عفونت میزنای، مثانه و پروستات می باشد. (شکل ۱۳-۱).

جدول ۱۳-۶. آنتی بیوتیک ها و مدت زمان مصرف آنها بر اساس

انتخاب آنتی بیوتیک مناسب برای درمان عفونت مجاری ادراری به عوامل متعددی نظیر خصوصیات عامل بیماریزا، وضعیت بیمار و محل عفونت بستگی دارد. جدول ۱۳-۶ برای انتخاب آنتی بیوتیک مناسب در مورد عفونت هر قسمت از UTI، کاربرد دارد. در بیماران مبتلا به UTI راجعه و یا افراد پرخطر برای عفونت مجاری ادراری (نظیر بچه های مبتلا به رفلاکس وزیکواورترال) می توان از رژیم های پروفیلاکسی هم استفاده کرد. (جدول ۷-۱۳).

تری متوپریم – سولفامتوکسازول (TMP/SMX)

TMP/SMX، انتخاب اول برای اکثر موارد UTI، بجز آنهایی که به وسیله انتروکوک و سودوموناس ایجاد شده اند، می باشد. واکنشهای ناخواسته در ۶ تا ۸ درصد بیماران مشاهده می شود و شامل واکنشهای حساسیتی، راش، اختلال GI، لوکوپنی و فتوستسیویتی است. این دارو در موارد کمبود اسید فولیک، G6PD، ایدز و بارداری نباید مصرف شود.

فلوروکینولون ها

محدوده عملکرد این آنتی بیوتیک بخصوص در برابر گرم منفی ها، بسیار گسترده است، عملکرد آنها در برابر استافیلوکوک بسیار مطلوب است ولی در برابر گونه های استرپتوکوک و بی هوازی ها تأثیر خوبی دارند. این داروها با مهار DNA از تکثیر باکتریها جلوگیری می کنند. عیب این آنتی بیوتیک، قیمت گران آن می باشد. واکنشهای ناخواسته آن نادر بوده و شامل تأثیرات گوارشی خفیف، گیجی و احساس سبکی سر است استفاده اصلی این دارو، در درمان وسیع الطیف موارد عفونت مجاری ادراری (با ارگانیزم نامشخص) است (Empiric therapy)

نیتروفورانتوئین

تأثیر خوبی در برابر گرم منفی ها، استافیلوکوک و انتروکوکها دارد. این دارو با مهار آنزیم ها و فعالیت DNA باکتری عمل می کند. داروی مناسب و ارزانی است ولی واکنشهای نامطلوب آن شایع بوده و شامل اختلال GI، پلی نوروپاتی محیطی، هپاتوتوکسیسیتی و واکنشهای هیپر ستسیویتی دیوی آستدا
آمینوگلیکوزیدها
به طور شایع برای درمان UTI های عارضه دار استفاده می شود بخصوص بیمارانی که احتیاج به درمان وریدی پیدا می کنند. اغلب گرم منفی ها را پوشش می دهد، همچنین زمانی که با آمپی سیلین همراه شود بر انتروکوکسی ها نیز مؤثر است، مکانیسم اثر دارو مهار سنتز DNA و RNA باکتری است، شایع ترین عارضه آمینوگلیکوزیدها، نفروتوکسیسیتی و اتوتوکسیسیتی می باشد. برای بیشتر کردن اثر ضدمیکروبی و کاهش عوارض توکسیک دارو می توان به صورت تک دوز روزانه استفاده کرد.

سفالوسپورین ها

نسل های مختف این آنتی بیوتیک بر علیه انواع مختلف اوروپاتوژن ها مؤثراست. اثرات ناخواسته آنها شامل اختلال GI و هیپرسنسیویتی می باشد، در کودکان مبتلا به UTI تب دار/ پیلونفریت استفاده از سفالوسپورین های نسل سوم نظیر سفیکسیم، مؤثر و مطمئن می باشد. علاوه بر این دور Empiric therapy نیز استفاده می شوند.

پنی سیلین

به طور کلی به تنهایی در درمان UTI خیلی مؤثر نیستند. هرچند که ترکیب آمینوپنی سیلین با یک مهار کننده بتا-لاکتاز در برابر اکثر ارگانیزم های گرم منفی مؤثر خواهد بود ولی عموما از پنی سیلین ها در درمان عفونت مجاری ادراری استفاده نمی کنند، انواع آمینو مثل أموکسی سیلین و آمپی سیلین اثر خوبی در عفونتهای انتروکوک، استافیلوکوک، E.coli و پروتئوس میرابلیس دارند. ولی باکتری های گرم منفی به سرعت در برابر آنها مقاوم می شوند.

سوالی دارید ؟

امیدواریم از این مطلب که در سایت دکتر حجت سلیمی متخصص اورولوژی منتشر شده است اطلاعات کافی را به دست آورده باشید. اگر درخصوص مطلب “عفونت ادراری” سوالی دارید، در قسمت دیدگاه ها برای بنویسید و سوال خود را بپرسید. دکتر حجت سلیمی در کمترین زمان ممکن شخصا به آن پاسخ می‌دهد.