هیپوسپادیاس یا هایپوسپادیاس یکی از شایعترین نقص های جنینی در هنگام تشکیل ناحیه تناسلی است که در آن سوراخ خروج مجرای ادرار در جای درست قرار ندارد. بهتر است هیپوسپادیاس در کودکی با جراحی درمان شود چراکه بیتوجهی به این بیماری میتواند مشکلات عدیدهای اعم از مشکلات ادراری و مشکلات رابطه زناشویی برای فرد ایجاد کند. هیپوسپادیاس یک نقص جنینی در هنگام تشکیل ناحیه تناسلی است که با جراحی درمان میشود و بی توجهی به این بیماری میتواند مشکلات عدیدهای را برای فرد ایجاد کند. آمار دقیقی از میزان شیوع این بیماری در ایران در دسترس نیست اما گفته میشود در ایالات متحده آمریکا به ازای هر ۲۰۰ نوزاد متولد شده، یک نفر به این بیماری مبتلا میشود که نشان از شیوع بالای آن دارد. در این مطلب به شرح بیماری هیپوسپادیاس، علل ایجاد و روشهای درمانی آن میپردازیم.
هیپوسپادیاس چیست؟
هیپوسپادیاس یک نقص جنینی در نوزادهای پسر است که در آن، خروجی مجرای ادرار در محلی غیر از نوک آلت تناسلی قرار گرفته است. در پسرهایی که مبتلا به هیپوسپادیاس هستند مجرای ادرار در هفتههای ۸ تا ۱۴ حاملگی به نادرستی شکل گرفته است. خروجی مجرای ادرار در این افراد میتواند در هر محلی در زیر آلت تناسلی از نوک آلت تا کیسه بیضه قرار گرفته باشد. هیپوسپادیاس شدتهای مختلفی دارد که به محل خروجی مجرای ادرار بستگی دارد. هرچه خروجی مجرای ادرار به نوک آلت نزدیک تر باشد هیپوسپادیاس خفیف تر و هرچه به بیضه نزدیکتر باشد شدید تر است. در موارد بسیار حاد و نادر هیپوسپادیاس، خروجی مجرای ادرار زیر بیضهها قرار میگیرد.
علائم و تشخیص هیپوسپادیاس
این بیماری معمولا در معاینات فیزیکی پس از تولد تشخیص داده میشود. در بسیاری از موارد پوست قسمت انتهایی آلت تناسلی (که در ختنه برداشته میشود) در قسمت زیرین به درستی تشکیل نشده است که باعث میشود توجه معاینه کننده به محل مجرای خروجی و بررسی نوزاد از نظر هیپوسپادیاس جلب شود. البته باید توجه داشت که در مواردی با وجود تشکیل نشدن قسمت زیرین پوست ناحیه انتهایی آلت تناسلی، مشکلی در محل قرارگیری خروجی مجرای ادرار وجود ندارد. همچنین ممکن است نوزاد مبتلا به هیپوسپادیاس باشد اما تشکیل صحیح پوست این ناحیه، معاینهکننده را گمراه کند.
انواع هیپوسپادیاس چیست؟
محل خروج مجرای ادرار بر روی آلت میتواند از نوک آلت تا زیر بیضهها و نزدیک مقعد متغیر باشد. انواع هیپوسپادیاس را از خفیف به شدید میتوان به سه دسته کلی تقسیم کرد:
- نزدیک به نوک آلت تناسلی (subcoronal): در این نوع از هیپوسپادیاس خروجی مجرای ادرار اندکی پایین تر از محل طبیعی خود قرار گرفته است. هیپوسپادیاس گلاندولار و کرونال در نزدیکی این ناحیه میباشند.
- در میانه آلت تناسلی (midshaft): اگر محل خروجی مجرای ادرار در زیر آلت تناسلی و در ناحیهای بین نوک آلت و کیسه بیضه قرار گرفته باشد، نوع هیپوسپادیاس او در این دسته قرار میگیرد. هیپوسپادیاس ساب کرونال، دیستال، و پروگزیمال در این ناحیه میباشند.
- در محل تلاقی آلت تناسلی و کیسه بیضه (penoscrotal): در این نوع از هیپوسپادیاس محل خروجی مجرای ادرار در ناحیه طلاقی آلت تناسلی با کیسه بیضه قرار دارد.
چه مشکلات دیگری میتواند با هیپوسپادیاس همراهی داشته باشد؟
در بعضی موارد فردی که به هیپوسپادیاس مبتلا است میتواند از کج بودن آلت تناسلی نیز رنج ببرد. کجی آلت تناسلی که در مطالب بعدی به آن خواهیم پرداخت، دخول در رابطه جنسی را با مشکل مواجه میکند و همچنین میتواند فرد را از نظر روحی تحت تاثیر قراردهد. این بیماری ممکن است با عدم نزول بیضهها نیز همراهی داشته باشد. بی توجهی به این بیماری و عدم درمان آن، زندگی جنسی فرد را با مشکل مواجه میکند. تخلیه ادرار نیز میتواند در این افراد دچار نقص شود.
هیپوسپادیاس به چه علتی ایجاد میشود و ریسک فاکتورهای آن چیست؟
علت ابتلا به هیپوسپادیاس در اکثر موارد مشخص نیست. بااینحال پژوهشگران شواهدی را یافتهاند که نشان میدهد ژنتیک و عاملهای محیطی در ابتلا به این بیماری نقش دارد. (منبع)
از هر ۱۰۰ کودک مبتلا به هیپوسپادیاس، پدر ۷ کودک با این عارضه متولد شده است. همچنین پژوهشگران ارتباطات ژنتیکی زیر را در موارد مبتلا به هیپوسپادیاس یافتند (منبع):
- اگر یکی از فرزندان به هیپوسپادیاس مبتلا باشد، احتمال اینکه پسر دوم نیز با این عارضه متولد شود، تقریباً ۱۲ در ۱۰۰ خواهد بود و
- اگر هم پدر هم برادر یک کودک دچار هیپوسپادیاس باشند، احتمال اینکه پسر دوم به هیپوسپادیاس مبتلا شود، ۲۱ در ۱۰۰ خواهد بود.
عاملهای محیطی در دوران بارداری، مانند غذاها، نوشیدنیها و داروهای مصرفشده توسط مادر، نیز خطر ابتلا به هیپوسپادیاس را افزایش میدهد. دیگر عاملهای مرتبط با مادر که احتمال دچار شدن به هیپوسپادیاس را بالاتر میبرد، به شرح زیر است:
- سن و وزن: مادرانی که بیش از ۳۵ سال سن دارند و دچار چاقی شدید هستند با احتمال بیشتری فرزندان پسری به دنیا میآورند که به هیپوسپادیاس مبتلا هستند.
- درمانهای ناباروری: زوجهایی که از روشهای کمکی درمان ناباروری مانند لقاح مصنوعی (IVF) یا میکرواینجکشن (ICSI) استفاده میکنند استفاده میکنند با احتمال بیشتری صاحب فرزندی میشوند که به هیپوسپادیاس مبتلا است.
- هورمون ها: با توجه به اینکه تشکیل ناحیه تناسلی تحت تاثیر هورمونهای جنسی است، مصرف داروهای هورمونی در روزهای قبل از حاملگی توسط مادر، ریسک ایجاد هیپوسپادیاس را در جنین پسر افزایش میدهد.
هیپوسپادیاس چگونه تشخیص داده میشود؟
این بیماری معمولا در معاینات فیزیکی پس از تولد تشخیص داده میشود. در بسیاری از موارد پوست قسمت انتهایی آلت تناسلی (که در ختنه برداشته میشود) در قسمت زیرین به درستی تشکیل نشده است که باعث میشود توجه معاینه کننده به محل مجرای خروجی و بررسی نوزاد از نظر هیپوسپادیاس جلب شود. البته باید توجه داشت که در مواردی با وجود تشکیل نشدن قسمت زیرین پوست ناحیه انتهایی آلت تناسلی، مشکلی در محل قرارگیری خروجی مجرای ادرار وجود ندارد. همچنین ممکن است نوزاد مبتلا به هیپوسپادیاس باشد اما تشکیل صحیح پوست این ناحیه، معاینه کننده را گمراه کند.
درمان هیپوسپادیاس چیست؟
هیپوسپادیاس با جراحی درمان میشود. این عمل باید توسط یک جراح اورولوژِی ماهر انجام شود چرا که عدم ترمیم مناسب این ناحیه میتواند در آینده بیمار را با مشکلات دیگری مواجه کند. جراحی هیپوسپادیاس ۴ مرحله اصلی دارد که به شرح زیر است:
- اصلاح انحراف تنه آلت تناسلی
- ایجاد یک کانال برای عبور ادرار به سمت نوک آلت تناسلی
- قرار دادن خروجی مجرای ادرار در نوک آلت تناسلی و یا محلی نزدیک به آن
- ختنه کردن و یا بازسازی پوست ناحیه انتهایی آلت تناسلی
ترمیم آلت در موارد شدید هیپوسپادیاس به صورت مرحلهای و طی چند عمل انجام میشود. متخصص اورولوژی در این موارد غالباً باید آلت را پیش از کامل کردن مجرای ادرار صاف کند.
چنانچه نقصها و بیماریهای دیگری علاوه بر هیپوسپادیاس وجود داشته باشد، اورولوژیست ترمیمهای دیگر را هم در صورت لزوم انجام میدهد. عملهای دیگر عبارت است از:
- یورتروپلاستی: میزراه یا مجرای خروج ادرار در عمل یورتروپلاستی بازسازی میشود تا جریان ادرار و مایع منی حتیالامکان رو به جلو برود.
- میتوپلاستی (گلانولوپلاستی): متخصص اورولوژی خروجی جدیدی را در میزراه ایجاد میکند و سر (گلنس) آلت را مطابق با خروجی جدید بازسازی میکند.
- اسکروتوپلاستی: این عمل برای ترمیم کیسه بیضه (اسکروتوم) انجام میشود.
اورولوژیست کاتتر (استنت) را معمولاً وارد میزراه (مجرای خروج ادرار) میکند. کاتتر لولهای نرم و توخالی است که معمولاً از لاستیک، سیلیکون یا نوعی ماده دیگر با گرید پزشکی ساخته میشود. کاتتر کمک میکند تا میزراه شکلش را در دوران بهبود حفظ کند. بهعلاوه ادرار از راه کاتتر خارج میشود. کاتتر تا دو هفته پس از ترمیم هیپوسپادیاس در میزراه باقی میماند.
عمل جراحی ترمیمی هیپوسپادیاس ممکن است در حدود ۹۰ دقیقه تا ۳ ساعت به طول بیانجامد که این بستگی به شدت بیماری دارد. بهترین سن برای انجام این جراحی بین ۶ تا ۱۲ ماهگی است اما با توجه به اینکه در سنین بالاتر نیز انجام آن ممکن است، متخصص اورولوژی میتواند بنا به صلاحدید و با در نظر گرفتن شرایط بیمار، درمان را زودتر انجام دهد و یا به تعویق بیاندازد.
کامل تر بخوانید : هایپوسپادیازیس چیست و درمان آن چگونه است؟
مراقبتهای پس از جراحی ترمیم هیپوسپادیاس چیست؟
نباید فراموش کنید که بدن هر بیمار منحصربهفرد است، بنابراین دوران بهبود تمام بیماران یکسان نیست. ورم و کبودی عموماً پس از گذشت تقریباً دو هفته از بین میرود. بسیاری از بیماران پس از سپری شدن حدود شش هفته کاملاً بهبود مییابند.
آلت تناسلی و دیگر ناحیههای درگیر را حتیالامکان تمیز نگه دارید تا دچار عفونت نشوید. دستهایتان را قبل از دست زدن به پانسمان با آب و صابون بشویید. اگر ادرار یا مدفوع پانسمان را کثیف کرد، موضع را به آرامی با آب گرم و کفآلود تمیز کنید و با زدن ضربات ملایم یک دستمال تمیز خشک کنید.
حمام کردن با اسفنج، آب گرم و صابون ایرادی ندارد. دور بخشهای جراحیشده را با احتیاط تمیز کنید و با زدن ضربات ملایم دستمال خشک کنید.
پس از جراحی ترمیمی هیپوسپادیاس تا چند هفته به خودتان فشار نیاورید تا زخمها به خوبی التیام پیدا کند.
انتظار میرود بتوانید بسیاری از کارهای روزمرهتان را دو تا سه هفته پس از جراحی ازسربگیرید. بااینحال شنا، ورزش، دوچرخهسواری یا ورزشهای دیگر به مدت حداقل سه هفته ممنوع است. ممکن است انجام این فعالیتها منجر به عفونت شود.
متخصصین اورولوژی ممکن است بسته به شرایط هر بیمار، توصیههای مختلفی داشته باشند اما فصل مشترک همه آنها مصرف صحیح آنتیبیوتیک و رعایت بهداشت ناحیه تناسلی است تا بیمار دچار عفونتهای بعد از جراحی نشود.
جراحی ترمیمی هیپوسپادیاس چه عوارضی دارد؟
عوارض جانبی و خطرهای احتمالی پس از جراحی ترمیمی هیپوسپادیاس به شرح زیر است:
- باز شدن زخم
- فیستول میزراهی_پوستی (Urethrocutaneous): فیستول میزراهی_پوستی سوراخی است که در پوست آلت کودک ایجاد میشود و آنقدر عمیق است که به میزراه میرسد. احتمال نشت ادرار از فیستول وجود دارد. ممکن است فیستول ماهها یا سالها پس از ترمیم هیپوسپادیاس تشکیل شود.
- تنگی مجرای ادرار
- کوتاه شدن آلت تناسلی
- انحنای راجعه آلت
عوارض دیگر پس از جراحی ترمیمی هیپوسپادیاس عبارت است از:
- جریان ادرار ضعیف یا احساس درد هنگام ادرار کردن
- احساس درد در بیضهها، پهلوها یا کمر
- ایجاد توده یا نقطههای سفت در آلت
- احساس ناراحتی هنگام رابطه جنسی
- ابتلا به عفونتهای مقاربتی (UTIs)
در چه صورت پس از جراحی باید به اورولوژیست مراجعه کنم؟
احتمالاً بدون آنکه دچار عوارض شوید، دوران نقاهت پس از جراحی هیپوسپادیاس را بدون مشکل پشت سر میگذارید. ممکن است ادرار تا چند روز پس از جراحی صورتی رنگ باشد. در صورت بروز علائم زیر فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- تب ۳۹ درجه سانتیگراد یا بالاتر به مدت بیش از ۲۴ ساعت
- به سختی ادرار کردن یا ناتوانی در ادرار کردن
- کبود یا خاکستری شدن نوک آلت
- احساس ناراحتی علیرغم مصرف مسکن
- خونریزی زخم جراحی
هیپوسپادیاس در زنان
هیپوسپادیاس زنانه نوعی عارضه اورولوژی غیر شایع است. هیپوسپادیاس زنانه به نوعی ناهنجاری میزراه اشاره دارد که در آن مجرای خروجی ادرار در دیواره پیشین واژن قرار دارد. هیپوسپادیاس زنانه غالباً با عفونتهای راجعه مجاری ادرار تحتانی همراه است. اگرچه هیپوسپادیاس زنانه به سادگی تشخیص داده میشود، این ناهنجاری غالباً نادیده گرفته میشود و معمولاً پس از به مشکل برخوردن در سوندگذاری در میزراه تشخیص داده میشود. جراحی ترمیمی برای درمان هیپوسپادیاس زنانه انجام میشود. یوروپلاستی فلپ واژینال و یورترولیز دو تکنیک متداول برای این جراحی هستند.
افرادی که از هیپوسپادیاس رنج میبرند، معمولاً به یک یا چند مورد از عارضههای زیر نیز مبتلا هستند:
- خمیدگی یا کجی آلت: در بعضی موارد فردی که به هیپوسپادیاس مبتلا است میتواند از کج بودن آلت تناسلی نیز رنج ببرد. کجی آلت تناسلی که در مطالب بعدی به آن خواهیم پرداخت، دخول در رابطه جنسی را با مشکل مواجه میکند و همچنین میتواند فرد را از نظر روحی تحت تاثیر قرار دهد.
- غیرعادی بودن دهانه خروجی مجرای ادرار: خروجی مجرای ادرار غالباً بیش از حد بزرگ یا کوچک است یا شبکهای پوستی روی خروجی را پوشانده است. چنین ناهنجاریهایی بر جریان ادرار اثر میگذارند و جریان ادرار را به صورت پاششی درمیآورند. دهانههای خروجی بسیار کوچک مجرای ادرار را در موارد نادرتر مسدود میکنند و به مرور زمان به آسیبدیدگی دامن میزنند.
- بیضه نزولنکرده (کریپتورکیدیسم): این بیماری ممکن است با عدم نزول بیضهها نیز همراهی داشته باشد که موجب مشکلات زیادی اعم از افزایش احتمال سرطان بیضه و نازایی میشود.
- مشکل در زندگی جنسی: بیتوجهی به این بیماری و عدم درمان آن، زندگی جنسی فرد را با مشکل مواجه میکند. هیپوسپادیاس میتواند در مواردی دخول را برای فرد مبتلا مشکل کرده و باعث وارد نشدن مایع منی به داخل رحم شود.
- غیرعادی بودن پیشپوست قبل از ختنه کردن: پیشپوستی که تا حدی شکل گرفته است، همواره ظاهری غیرعادی دارد و توجه را به سمت هیپوسپادیاس جلب میکند. البته این مشکل خطرناک نیست و فقط ظاهر نازیبایی دارد.
پرسشهای پرتکرار
آیا هیپوسپادیاس باعث ناباروری میشود؟
هیپوسپادیاس از جریان یافتن عادی ادرار و مایع منی جلوگیری میکند. اختلال در جریان مایع منی باعث ناباروری میشود.
آیا هیپوسپادیاس باعث معافیت از دوره خدمت سربازی میشود؟
طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران، افرادی که دچار هیپوسپادیاس تنه آلت (به جز هیپوسپادیاس گلانولار) باشند از خدمت سربازی معاف هستند و بعد از مراجعه به کمیسیون، کارت معافیت پزشکی دائم برای آنها صادر میشود. اگر شخص مبتلا دارای مدرک کارشناسی باشد از خدمات رزمی معاف، یا همان معاف از رزم میشود.
فرق هیپوسپادیاس و اپیسپادیاس چیست؟
تفاوت این دو عارضه در این است که میزراه در هیپوسپادیاس به درستی شکل نمیگیرد و خروجیاش در امتداد بخش تحتانی آلت قرار دارد. در اپیسپادیاس نیز اگرچه لوله به خوبی شکل نمیگیرد، اما خروجی میزراه در بالای میزراه قرار دارد.
آیا عمل هیپوسپادیاس خطرناک است؟
جراحی ترمیمی هیپوسپادیاس عمل ایمنی است که نتایجش معمولاً رضایتبخش است. هیپوسپادیاس خفیف معمولاً با یک عمل جراحی درمان میشود. درمان موارد شدیدتر هیپوسپادیاس به چند عمل جراحی نیاز دارد.
بزرگسالان میتوانند جراحی هیپوسپادیاس انجام بدهند؟
بله، هیپوسپادیاس کودکان و بزرگسالان را در هر سنی میتوان با جراحی اصلاح کرد.
شایعترین عارضه مربوط به جراحی ترمیمی هیپوسپادیاس چیست؟
فیستول شایعترین عارضه جانبی پس از جراحی ترمیمی هیپوسپادیاس است. البته یکسوم موارد فیستول خودبهخود بهبود مییابد، البته به شرطی که انسداد دیستال وجود نداشته باشد.
بهترین سن برای جراحی هیپوسپادیاس چه سنی است؟
انجمن پزشکان اطفال آمریکا سن ۶ تا ۱۲ ماه را بهترین زمان برای جراحی هیپوسپادیاس میداند. منبع
هیپوسپادیاس بر طول آلت اثر میگذارد؟
مطالعات نشان داده است که شدت هیپوسپادیاس عامل خطر معناداری برای کوتاهتر شدن طول آلت است.
