تنگی مجرا، تنگی در مسیر خروج ادرار از مثانه به خارج از بدن است که در اثر اسکار یا جراحت و یا ضایعه در پیشآبراه روی داده است. پیشآبراه لوله‌ای است که ادرار را از مثانه به خارج از بدن منتقل می‌کند. تنگی پیشآبراه، بر جریان خروج ادرار اثر گذاشته و موجب ایجاد طیفی از عوارض سیستم ادراری و تناسلی مانند التهاب و عفونت میشود. پیشآبراه در آقایان به علت طولانی‌تر بودن مجرای ادرار نسبت به زنان، بیشتر در معرض آسیب و ایجاد اسکار است. در ادامه نگاهی به علل، علائم، ریسک فاکتورها و درمان تنگی مجرا می‌اندازیم.
بهتر است قبل از مطالعه ادامه این مطلب به توضیحات صوتی دکتر حجت سلیمی در خصوص تنگی مجرا گوش دهید:
تنگى مجراى ادرار در کودکان
تنگى مجراى ادرار در خانم‌ها
علائم و نشانه‌های تنگی مجرای ادراری
تنگی مجرا به طور کلی در مردان، به علت طول بیشتر پیشآبراه، شایع‌تر از زنان است. ابتلا به تنگی مجرا در بانوان و نوزادان بسیار نادر است.
فرد مبتلا به تنگی مجرا ممکن است نشانه‌ها و علائم زیر را تجربه کند:
- کاهش جریان ادرار، قطره قطره آمدن ادرار
- ادرار خونی
- انزال خونی یا وجود خون در مایع منی
- درد شکمی
- التهاب آلت تناسلی در آقایان
- بی‌اختیاری ادراری
- عدم تخلیه کامل مثانه یا احساس ادرار داشتن پس از دفع ادرار
- سختی یا درد و سوزش در هنگام ادرار کردن
- افزایش تعداد دفعات دفع ادرار
- عفونت‌های سیستم ادراری
- التهاب پروستات یا پروستاتیت
- هیدرونفروز و نارسایی کلیه ثانویه به برگشت ادرار به سمت کلیه‌ها
برخی از بیماران ممکن است به طور کامل توانایی ادرار کردن را از دست بدهند که این مورد یک شرایط اورژانس پزشکی است و احتباس ادراری نام داشته و نیاز به مداخله درمانی فوری دارد. در غیر این صورت موجب عوارض جبران ناپذیری میشود.
علل تنگی مجرای ادراری
بافت اسکار و یا ضایعه‌ای که باعث تنگی پیشآبراه میشود، می‌تواند به علت‌های زیر بوجود بیاید:
- مداخله درمانی که در آن وسیله خارجی مانند اندوسکوپ، وارد پیشآبراه شود.
- تعبیه طولانی مدت یا تکرارشونده کاتتر (سوند)
- تروما و آسیب به لگن یا پیشآبراه: معمولا تنگی‌هایی هستند که کوتاه و در حد ۱ الی ۲ تا یا نهایتا ۳ سانتی‌متر هستند ولی ممکن است شدت تنگی در این افراد زیادتر نیز باشد.
- جراحی برای درمان بزرگی پروستات
- درمان جراحی سنگ کلیه
- بدخیمی پروستات یا پیشآبراه و سیستم ادراری و تناسلی
- عفونت‌ها مانند عفونت ادراری و بیماری‌های مقاربتی (STD) مانند: گنوره‌آ، کلامیدیا و عفونت سوزناک
- رادیوتراپی
- لیکن اسکلروزیس (Lichen Sclerosus)، یک ضایعه التهابی پوستی است، که پوست ناحیه تناسلی را درگیر می‌کند.
- هیپوسپادیازیس، ضایعه‌ای مادرزادی است که در آن سوراخ خارجی پیشآبراه قبل از نوک آلت تناسلی قرار دارد.
- زمینه ارثی و فامیلی، که به ندرت مشاهده شده است که به صورت فامیلی چند فرد از خانواده به صورت ارثی دچار درجاتی از تنگی مجرا باشند.
چه موقع به دکتر مراجعه کنم؟
در صورتی که هر یک از این علائم مربوط به تنگی مجرای ادرار را دارید باید به پزشک مراجعه کنید که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: جریان ادرار ضعیف یا آرام، فشار آوردن برای ادرار کردن، درد یا ناراحتی در زمان ادرار کردن. هرگاه این علائم را تجربه کردید، باید فوراً به اورولوژیست مراجعه کنید.
تشخیص بیماری تنگی مجرا
در صورت شک به تنگی مجرا، پس از انجام معاینه بالینی، پزشک ممکن است تست‌های مختلفی را درخواست کند:
- آنالیز ادرار: برای مشاهده علائم عفونت، خون یا سرطان در ادرار
- تست جریان ادرار: میزان و شدت جریان ادرار را اندازه می‌گیرد.
- تصویربرداری از پیشآبراه، بوسیله اولتراسوند یا اشعه ایکس
- اورتروسکوپی، در این روش با وسیله‌ای کوچک وارد پیشآبراه شده و محل تنگی مجرا به شکل مستقیم مشاهده و مشخص میشود.
- عکس رنگی مجرا (Retrograde Urethrogram)، برای مشخص شدن شدت، تعداد، طول و محل تنگی‌ها استفاده میشود. در این روش ماده حاجب (ماده‌ای که با اشعه ایکس قابل مشاهده است) از نوک آلت تناسلی با استفاده از سوند به درون پیشآبراه تزریق میشود.
- سیستوسکوپی: مجرای ادرار و مثانه را با کمک ابزاری باریک و شبیه لوله که دارای لنز است (سیستوسکوپ) بررسی می‌کنند تا داخل این اندام‌ها را ببینند.
روش‌های درمان تنگی مجرای ادرار
باتوجه به اندازه اسکار و محل درگیری و شرایط بیمار، برنامه‌های درمانی گوناگونی در دسترس است. این عارضه، درمان دارویی ندارد. اما ممکن است برای درمان عوارض ناشی از آن مانند عفونت‌ها درمان دارویی نیاز باشد. در صورت عدم درمان تنگی مجرا ممکن است عوارضی جدی همچون: عفونت‌های سیستم تناسلی و ادراری، تشکیل سنگ و برگشت ادرار و در نتیجه بزرگ شدن مثانه و کلیه‌ها و درگیری این ارگان‌ها رخ دهد.
دیلاتاسیون
یک روش درمانی مناسب برای تنگی‌هایی با طول کمتر از یک سانتی‌متر است. در مواردی که تنگی پس از درمان با این روش برگشت می‌کند یا تنگی‌هایی با طول بیشتر، دیلاتاسیون روش درمانی مناسبی نیست. در این روش، پس از تزریق بی‌حسی موضعی، با تعبیه سوندهای پلاستیکی یا فلزی و یا کاتترهای بالون دار مخصوص، قطر پیشآبراه افزایش پیدا می‌کند. عوارض این روش درمانی شامل خونریزی و عفونت است.
اورتروتومی یا جراحی بسته تنگی مجرای ادرار
اورتروتومییا جراحی بسته تنگی مجرای ادرار، در این روش سیستوسکوپ مخصوصی که به لیزر یا ابزاری برنده مجهز است را وارد پیشآبراه کرده و تا محل تنگی پیش‌روی و برشی را در محل تنگی ایجاد می‌کنند.
جراحی باز (یورتروپلاستی)
جراحی باز (یورتروپلاستی) در صورت عدم موفقیت درمان‌های دیگر از این روش استفاده میشود. روش‌های آناستوموتیک و جراحی جایگزینی دو روش کلی برای درمان تنگی مجرا به روش جراحی باز هستند. در روش آناستوموتیک پس از حذف محلی از پیشآبراه که دچار تنگی است، دو لبه پیشآبراه مجدد به هم متصل میشود. این روش برای تنگی‌های با طول کم مناسب است. در روش جایگزینی از بافت پیوندی برای جایگزینی بخشی از پیشآبراه که به علت تنگی حذف شده است استفاده میشود. این روش برای تنگی‌هایی با طول بیشتر مناسب است. یورتروپلاستی درصد موفقیت بالایی برای درمان تنگی مجرا دارد.
سایر روش‌های درمانی
این دو روش ممکن است به اندازه‌ی روش‌هایی که ذکر شد مؤثر نباشند:
- استنت گذاری یا کاتتر دائمی
اگر تنگی شدید باشد و نخواهید عمل جراحی انجام دهید، ممکن است بخواهید از لوله‌ی مصنوعی دائمی (استنت) برای باز نگه داشتن مجرا و یا از کاتتر برای تخلیه‌ی مثانه استفاده کنید. با این حال این روش‌ها معایب متعددی دارند که عبارتند از: خطر تحریک مثانه، ناراحتی و عفونت مجرای ادرار. استنت مجرای ادرار اغلب آخرین راه است و به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- کاتتریزاسیون
قرار دادن لوله‌ای کوچک (کاتتر) در داخل مثانه برای تخلیه‌ی ادرار معمولاً اولین اقدام برای درمان انسداد مجرای ادرار است. همچنین ممکن است در صورت وجود عفونت برای درمان آن پزشک توصیه کند که از آنتی‌بیوتیک استفاده کنید. اگر تنگی کوتاه و جزئی باشد می‌توانید از سوند استفاده کنید.
مراقبت‌های بعد از عمل تنگی مجرا
مراقبت‌های خانگی در صورت ابتلا به تنگی مجرا
برخی از مراقبت‌های خانگی که ممکن است مؤثر باشند عبارتند از:
- پروبیوتیک: ماست و پنیر ترش برای درمان طبیعی تنگی مجرای ادرار بسیار مؤثر هستند. این مواد غذایی باعث افزایش رشد باکتری‌های مفید در روده شده و با التهاب و عفونت مجرای ادرار مقابله می‌کنند.
- مواد غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان: شاه‌توت، آلو، آلو سیاه، زغال‌اخته، توت‌فرنگی، تمشک، لوبیا قرمز، سبزیجات برگ سبز. مواد غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان باعث تسریع روند بهبود تنگی مجرای ادرار می‌شوند.
- تمارین کگل: باعث تقویت عضلات کف لگن شده و جریان ادرار را بهبود می‌بخشد. بنابراین باید تمارین کگل را که به درمان عفونت مجرای ادرار نیز کمک می‌کنند بیاموزید و حتماً تمارین کگل را بعد از تخلیه‌ی کامل مثانه انجام دهید؛ در غیر این صورت می‌تواند تأثیرات ناراحت‌کننده یا ناخواسته‌ای در تنگی مجرای ادرار داشته باشد.
عوارض بیماری تنگی مجرای ادراری
تنگی مجرا در صورت عدم پیگیری و درمان ممکن است باعث ایجاد عوارضی جدی برای بیمار شود:
- التهاب پروستات یا پروستاتیت
- احتباس ادراری
- فیستول پیشآبراه
- دیورتیکول پیشآبراه
- آبسه اطراف پیشآبراه
- هیدرونفروز
- عفونت سیستم ادراری
- ایجاد اشکال در کارکرد مثانه
پس از درمان تنگی مجرای ادرار فرد ممکن است با عوارض زیر روبرو شود:
درمان تنگی مجرا با استفاده از تیغه، لیزر و یا گشاد کردن مجرا کاربردهای محدود و خاص دارد. کاربردهای آن برمی‌گردد به تنگی هایی که طول آن کم است، شدت زیادی ندارد، در محل های خاصی از مجرا باشند. در این صورت پزشکان تنها یک الی دو مرتبه مجاز به استفاده از برش با تیغه و یا گشاد کردن مجرا هستند. چنانچه که فردی پس از این مراحل مجدداً دچار تنگی های عودکننده و شدید بشود اتفاقی که می افتد این است که آن فرد ممکن است به این مقدار از ادرار و این فشار ادرار در دراز مدت عادت کند.
ولی عارضه بدی که متعاقب آن ایجاد خواهد شد این است که مثانه جهت اینکه بتواند بر این فشار موجود بر محل تنگی غلبه کند به مرور زمان باعث می شود که قدرت پمپاژ خود را زیاد کند. بنابراین یک فشار بسیار زیاد در پشت محل تنگی در مجرای ادراری باقی خواهد ماند که می‌تواند باعث عفونت‌های ادراری مکرر، عفونت‌های مزمن و طول کشیده پروستات و عفونت بیضه‌ها گردد.
در ادامه متعاقب افزایش قدرت انقباضی و فشار و پمپاژ مثانه، به مرور زمان مثانه دچار تنبلی و ضعف خواهد شد. بنابراین اتفاق بدی که در دراز مدت خواهد افتاد این است که چنانچه که فرد مبتلا حتی تحت درمان قطعی جراحی تنگی قرار بگیرد و تنگی هم به صورت کامل برداشته شود، ولی به لحاظ اینکه مثانه تنبل شده و پمپاژ قابل قبولی را ندارد در این گونه موارد متاسفانه قادر به ادرار کردن با فشار مناسب نیست و علائم بر طرف نخواهند شد.
علاوه بر آن مثانه ای که حاوی ادرار است و به علت کاهش قدرت انقباضی مثانه قادر به خروج کامل ادرار نیست ممکن است این ادرار را به سمت کلیه ها پس بزند و فرد دچار برگشت ادرار یا همان رفلاکس ادراری شود.
این مورد به نوبه خود می‌تواند باعث عفونت‌های ادراری مکرر و آسیب به کلیه‌ها گردد. بنابراین توصیه اکید در جامعه جراحان اورولوژی ترمیمی این است که تنگی مجرا در صورتی که شدید و عودکننده باشد و پس از یک الی دو مرتبه با استفاده از برش با تیغه و یا لیزر مجدداً عود کند، این مجرا نیاز به جراحی باز و قطعی دارد و در صورتی که درمان کامل نباشد و به صورت مزمن فرد با تنگی مجرا به زندگی ادامه بدهد در دراز مدت عوارضی ایجاد می شود که متاسفانه هیچکدام از این موارد هم برگشت پذیر نیست.
ناتوانی جنسی در اثر تنگی مجرای ادرار
پیشگیری از بیماری تنگی مجرا
در صورتی که اقدامات زیر را انجام دهید می‌توانید از این مشکل پیشگیری کنید:
- محافظت و پیشگیری از وارد شدن تروما و ضربه به لگن یا پیشآبراه
- استفاده از کوچک‌ترین سایز و کمترین زمان در صورت نیاز به تعبیه کاتتر
- پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های مقاربتی و درمان به‌موقع در صورت ابتلا
امیدواریم از این مطلب که در سایت دکتر حجت سلیمی متخصص اورولوژی منتشر شده است اطلاعات کافی را به دست آورده باشید. اگر درخصوص مطلب ” تنگی مجرا چیست ” سوالی دارید، در قسمت دیدگاه ها برای بنویسید و سوال خود را بپرسید. دکتر حجت سلیمی در کمترین زمان ممکن شخصا به آن پاسخ میدهد.
سؤالات متداول
تنگی مجرای ادرار در چه سنی رخ میدهد؟
گفته میشود که تنگی مجرای ادرار در افراد مسن شایع است و از سن ۵۵ سال به بعد خطر ابتلا به آن به طور چشمگیری افزایش مییابد.
آیا ممکن است تنگی مجرای ادرار باعث مرگ شود؟
اگر این انسداد درمان نشود، ادرار باز خواهد گشت و به کلیه‌ها آسیب خواهد زد. این امر می‌تواند باعث درد و خطر بروز عفونت شود. در موارد شدید، انسداد مجرای ادرار می‌تواند باعث از بین رفتن کلیه، سپسیس (عفونتی مرگبار) یا مرگ شود. اما این مشکل در صورتی که به اورولوژیست ماهر مراجعه کنید و درمان را شروع کنید رخ نمی‌دهد.
آیا جراحی تنگی مجرای ادرار دردناک است؟
اکثر افراد بعد از این جراحی درد دارند، اما درد آن شدید نیست.
آیا تنگی مجرای ادرار به طور دائمی درمان میشود؟
اکثراً به طور دائمی درمان میشود، اما در برخی موارد ممکن است مجدداً عود کند.
چه ویتامین‌هایی برای تنگی مجرای ادرار مفید هستند؟
افزایش مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامین C، پرتقال، هلو، انبه، طالبی، توت‌ها، پاپایا، گوآوا و مویز.
هنوز نظری ثبت نشده،نظر خود را ثبت کنید!