درصورتی‌که احساس می‌کنید پسر بچه‌تان به سختی ادرار می‌کند و یا دچار تکرر ادرار شده و در هنگام این کار با درد مواجه می‌شود، ممکن است دچار تنگی مجرای ادرار شده باشد. نگران نباشید، این بیماری به طور کامل قابل درمان می‌باشد. در صورت مشاهده هر یک از علائم ذکر شده سریعاً به یک متخصص اورولوژی مراجعه کنید.
تنگی مجرای ادرار در کودکان نسبت به بزرگسالان نادرتر است و متاسفانه به علت آگاهی نداشتن کودک از میزان فشار ادرار و پرش ادرار و خجالت کشیدن از مطرح کردن این مسائل با والدین، تشخیص آن سخت‌تر می‌باشد.
تنگی مجرای ادرار در کودکان چیست؟
به تنگ شدن یا مسدود شدن قسمتی یا تمام پیشاب‌راه تنگی مجرای ادرار می‌گویند. بسته به‌شدت و میزان بسته‌بودن مجرا، این مسئله می‌تواند بر روی توانایی ادرار کردن کودک و شدت‌جریان ادرار تأثیر بگذارد.
تنگی مجرای ادرار در پسران رواج بیشتری دارد تا در دختران چرا که این مجرا در پسران طولانی‌تر بوده (حدود ۲۰ سانتیمتر) و در ابتدای آلت آن‌ها باز می‌شود. این مجرا در دختران تقریباً ۴ سانتیمتر طول دارد و در ناحیه بین واژن و کلیتوریس از بدن خارج می‌شود.
علائم تنگی مجرای ادرار در کودکان
در موارد بسیار خفیف ممکن است کودک هیچ علائمی از خود بروز ندهد. اما در موارد شدیدتر کودک ممکن است دچار علائمی شود که برخی از آن‌ها به شرح زیر می‌باشند:
- ناتوانی در تخلیه‌کردن کامل مثانه
- افزایش تعداد دفعات دفع ادرار
- احساس درد و سوزش در هنگام دفع ادرار
- وجود خون در مایع منی یا ادرار
- شروع و توقف مکرر جریان ادرار
- ناتوانی در کنترل ادرار
- ناتوانی در دفع ادرار
- احساس درد در لگن و نواحی زیرین حفرهٔ شکم
- تورم و درد آلت تناسلی
- کاهش حجم ادرار
- تیره‌شدن رنگ ادرار
- جریان ضعیف ادرار
درصورتی‌که احساس کردید کودکتان به‌سختی می‌تواند مثانه خود را تخلیه نماید و یا در هنگام این کار با مشکل مواجه می‌شود سریعاً به پزشک مراجعه کنید. چرا که تجمع ادرار درون مثانه احتمال بروز عفونت و آسیب‌دیدن کلیه را افزایش می‌دهد.
علل بروز تنگی مجرای ادرار در کودکان چه می‌باشد؟
تنگی مجرای ادرار در اغلب موارد به دلیل ایجاد بافت اسکار در نزدیکی پیشاب‌راه رخ می‌دهد. با منقبض شدن بافت اسکار ممکن است مجرای ادرار کوتاه‌تر و یا تنگ‌تر شود.
از دیگر عوامل بروز تنگی مجرای ادرار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تروما و یا ضربه مستقیم: پیشاب راه ممکن است به دلیل آسیب‌دیدگی‌هایی نظیر شکستگی لگن و یا پروسه‌های پزشکی که بر روی این مجرا تأثیر می‌گذارند دچار بافت اسکار و تنگی شود.
- دریچه پیشاب‌راه خلفی: دریچه پیشاب راه خلفی عارضه‌ای رایج در کودکان است که می‌تواند جریان ادرار را مسدود نماید. این عارضه که در پسران رخ می‌دهد به دلیل فلپ‌های اضافی بافت در قسمت عقبی پیشاب‌راه به وجود می‌آید.
- فشار ناشی از تومور: درصورتی‌که در اطراف پیشاب‌راه توموری وجود داشته باشد، ممکن است به بافت‌های اطراف خود فشار وارد کرده و آن‌ها را فشرده سازد و در نهایت باعث تنگ و یا مسدود شدن مجرای ادراری شود.
- تشکیل نشدن کامل مجرا در دوران جنینی: در موارد نادر، تنگی مجرای ادرار ممکن است بر اثر بیماریهای مادرزادی رخ دهد.
- چسبندگی و تنگی نوک آلت تناسلی بعد از ختنه: در برخی موارد تنگی مجرای ادراری به دلیل تنگی نوک آلت تناسلی رخ می‌دهد. به قسمت انتهایی مجرای ادرار که در نوک آلت تناسلی قرار دارد، میاتوس می‌گویند. این عارضه گاهی به‌صورت ژنتیکی و در اغلب موارد بعد از ختنه‌کردن پسران ایجاد.
- التهاب: پیشاب‌راه ممکن است به دلیل بیماری‌هایی نظیر بالانیت (زخم و التهاب کلاهک آلت تناسلی)، پروستاتیت (التهاب بزرگ‌شدن غده پروستات) و اپیدیدیمیت (التهاب مجاری اپیدیدیم) ملتهب شود.
- عفونت ادراری: عفونت مجاری ادراری ممکن است باعث التهاب و ایجاد بافت اسکار در پیشاب‌راه و در نهایت تنگی مجرای ادرار شود.
چگونه می‌توان تنگی مجرای ادرار در کودکان را تشخیص داد؟
برای تشخیص تنگی مجرای ادرار در کودکان انجام برخی آزمایش‌های تشخیصی ضروری است.
عکس رنگی از مجرا
در طول این پروسه یک کاتتر (سوند) در ابتدای پیشاب‌راه کودک قرار داده می‌شود. سپس به کمک این کاتتر مجرای ادرار را به آرامی با یک محلول مات پر می‌نمایند. درحالی‌که این محلول به آرامی مثانه را پر می‌کند، به کمک یک دستگاه اشعه ایکس مخصوص (فلوروسکوپی) از آن عکس می‌گیرند. متخصص رادیولوژی با نگاه‌کردن به این عکس‌ها می‌تواند وجود تنگی درون مجرا را تشخیص دهد. به کمک این عکس‌ها می‌توان محل دقیق گرفتگی، شدت آن و هرگونه ناهنجاری را تشخیص داد.
سیستوسکوپی
سیستوسکوپی پروسه‌ای است که به پزشک اجازه می‌دهد درون مثانه و مجرای ادرار را ببیند. پزشک این کار را به کمک سیستوسکوپ (لوله‌ای باریک که در انتهای آن یک دوربین کوچک قرار دارد) انجام می‌دهد. برای انجام این آزمایش، سیستوسکوپ را به درون مجرای ادرار می‌فرستند و به کمک سونوگرافی می‌تواند محل دقیق گرفتگی و طول آن را تشخیص دهند.
سونوگرافی
در این روش با استفاده از امواج صوتی کلیه‌ها و مثانه را ترسیم می‌نمایند. سونوگرافی ما را قادر می‌سازد تا هرگونه هیدرونفروز یا اتساع کلیه‌ها و مجاری ادراری را تشخیص دهیم.
اوروفلومتری
در طول این پروسه، کودک در درون نوعی توالت مخصوص ادرار می‌کند. این دستگاه شدت‌جریان ادرار و زمان لازم برای خالی‌کردن مثانه را اندازه می‌گیرد. بعد از این پزشک با نوعی سونوگرافی مخصوص که اسکن مثانه نام دارد، وجود هرگونه ادرار در مثانه را بررسی می‌کند. به طور معمول در کودکانی که به تنگی مجرای ادرار مبتلا هستند شدت‌جریان ادرار کاهش یافته و خالی شدن مثانه زمان بیشتری می‌برد.
چگونه می‌توان تنگی مجرای ادرار در کودکان را درمان نمود؟
درمان تنگی مجرای ادرار در کودکان مشابه درمان تنگی مجرا در بزرگسالان است.
نحوه درمان تنگی مجرای ادرار در کودکان به محل و اندازه گرفتگی و همچنین شدت علائمی که دارند بستگی دارد. در موارد خفیف به درمان نیازی نیست و این افراد فقط تحت نظارت پزشک قرار می‌گیرند. اما در موارد شدیدتر به اقدامات درمانی نیاز است. برخی از روش‌های درمان این بیماری شامل موارد زیر می‌شود:
جراحی مجرای ادرار
در موارد خفیف‌تر جراحی مجرای ادرار با برش به وسیله تیغ یا لیزر (اورتروتومی) انجام می‌شود و در موارد شدیدتر اوروپلاستی یا جراحی باز انجام می‌شود. به علت کوچک و ظریف‌تر بودن مجرای ادرار در اطفال و کودکان این جراحی موفقیت کمتری نسبت به جراحی در بزرگسالان دارد و جراح باید با دقت و وسواس بیشتری جراحی را انجام دهد. در ادامه روش‌های جراحی تنگی کانال مجرا توضیح داده شده است.
اورتروتومی
اورتروتومی به روش‌های مختلفی از جمله اورتروتومی داخلی حین مشاهده مستقیم مجرا (DVIU) و اورتروتومی داخلی نوری OIU). در طول روش DVIU یک لوله نازک که به دوربین مجهز است (سیستوسکوپ) درون مجرای ادرار قرار داده می‌شود. سپس به کمک چاقوی مخصوصی که در انتهای دستگاه قرار دارد، قسمتی که باعث تنگی مجرا شده است را می‌برند تا مجرا دوباره باز شده و ادرار در آن جریان یابد. روش OIU نیز درست به همین طریق است با این تفاوت که برای بریدن بافت تنگ شده از لیزر استفاده می‌شود. از این وسیله می‌تواند برای کشیدن قسمت تنگ شده پیشاب‌راه نیز استفاده کرد. در طول مدتی که پیشاب‌راه بهبود می‌یابد یک کاتتر درون آن باقی می‌ماند.
اورتروپلاستی
جراحی اورتروپلاستی پیچیده‌تر از روش‌های قبلی می‌باشد و در مواردی اجرا می‌شود که طول گرفتگی مجرا زیاد باشد. برای انجام این جراحی یک بریدگی در بین کیسه بیضه‌ها و راست‌روده ایجاد می‌شود. سپس قسمت مسدود شده مجرا برداشته شده و دوباره مجرا را به هم متصل می‌نمایند. در مواردی که قسمت مسدود شده مجرا بیش از اندازه طولانی باشد، یک بافت اضافه که معمولاً از قسمت داخلی دهان برداشته می‌شوند به مجرا پیوند زده می‌شود تا طول آن را افزایش دهد. به دلیل پیچیده بودن این جراحی، در برخی موارد ممکن است جراح توصیه کند آن را در طول چند مرحله انجام دهید. در این حالت باید چندین بار تحت جراحی قرار بگیرید.
باز کردن مجرای ادرار به‌وسیلهٔ استنت
گاهی ممکن است از استنت برای باز نگه‌داشتن مجرا و رفع تنگی مجرا استفاده شود.
گذاشتن استنت درمان جدید یا قطعی نیست و از حدود ۴۰ سال پیش تا کنون از آن تنها در موارد خاص استفاده می‌شود. از استنت در مواردی که تنگی کانال شدید باشد به‌هیچ‌عنوان نمی‌توان استفاده کرد. بلکه در تنگی‌های خفیف و کوتاه‌تر از ۳ سانتیمتر و در مواردی که فرد نهایتاً تا یک مرتبه با استفاده از تیغه یا لیزر برش داده باشد، می‌توان از آن استفاده کرد. در این موارد استنت تنها باعث کاهش میزان عود پس از جراحی می‌شود؛ اما تنگی مجرا را به طور قطعی درمان نمی‌کند.
همچنین استفاده از استنت برای درمان تنگی کانال مجرای ادرار می‌تواند در درازمدت موجب رسوب ادرار و تشکیل سنگ روی استنت و عفونت شود.
بعد از درمان تنگی مجرا در کودکان چه مراقبت‌هایی لازم است؟
به دلیل این که امکان بازگشت تنگی مجرای ادرار بعد از جراحی وجود دارد، کودک باید تحت نظر متخصص اورولوژی قرار گیرد. بعد از خارج‌کردن کاتتر پزشک در صورت نیاز وضعیت وی را به کمک معاینه و عکس اشعه ایکس بررسی می‌نماید. در برخی بیماران ممکن است تنگی مجرای ادرار دوباره عود نماید؛ اما دیگر به درمان نیازی نخواهد داشت. اما درصورتی‌که این عارضه باعث مسدود شدن مجرا شود باید آن را از طریق اورتروتومی یا اتساع برطرف نمود. همچنین در موارد شدیدتر ممکن است به جراحی دوباره نیاز شود.
نتیجه‌گیری
در بسیاری از موارد به علت‌های ذکر شده تشخیص تنگی کانال مجرای ادرار در کودکان در مراحل پیشرفته انجام می‌شود. گاها کودک بعد از حبس ادرار و عدم توانایی دفع به اورژانس برده شده و تنگی مجرا تشخیص داده می‌شود. پس بهتر است با ارتباط مؤثر با فرزند خود و توجه به علائمی مانند تکرر ادرار در مراحل خفیف‌تر برای درمان این عارضه اقدام کنید.
در اغلب موارد کودک دوباره به تنگی مجرای ادرار دچار نخواهد شد. بااین‌حال نتیجه درمان به عواملی چون علت اصلی بروز بیماری و روش درمان آن بستگی دارد.
سؤالات متداول
آیا ختنه کردن باعث تنگی مجرای ادرار در کودکان می‌شود؟
ختنه‌کردن علت اصلی تنگ شدن نوک آلت تناسلی در کودکان می‌باشد. این عارضه ممکن است باعث تنگی مجرای ادرار و سختی در دفع ادرار و عوارض ناشی از آن شود.
بهترین روش درمان تنگی مجرای ادرار در کودکان چیست؟
درمان تنگی مجرای ادرار در کودکان به طور کامل به‌شدت عارضه و محل دقیق آن بستگی دارد. به‌طورکلی برای درمان این بیماری در کودکان روش‌های درمان مختلفی از جمله استنت‌گذاری، اورتروتومی و اورتروپلاستی وجود دارد.
آیا می‌توان تنگ بودن مجرای ادرار در کودکان را به کمک دارو درمان نمود؟
در حال حاضر هیچ دارویی برای درمان تنگی مجرای ادرار وجود ندارد.
آیا ممکن است تنگی مجرای ادرار دوباره در کودکان بروز پیدا کند؟
به‌مرورزمان ممکن است مجرا به دلیل خون‌رسانی ضعیف به پوشش آن دوباره تنگ و مسدود شود.
آیا جراحی مجرای ادرار برای کودکان بی‌خطر است؟
جراحی اورتروتومی و اورتروپلاستی درصورتی‌که توسط متخصص اورولوژیست حاذقی انجام شوند کاملاً بدون خطر و نیمه تهاجمی محسوب می‌شوند.
آیا می‌توان تنگی مجرای ادرار را به کمک لیزر درمان نمود؟
به کمک لیزر می‌توان بافت اسکار را درون قسمت مسدود شده مجرای ادرار را به‌صورت دقیق برداشت و یا سوزاند. در طول این پروسه بافت‌های سالم مجاور بافت اسکار ممکن است دچار آسیب‌دیدگی جزئی شوند. با استفاده از اشعه لیزر میزان موفقیت‌آمیز بودن جراحی افزایش پیدا می‌کند.
