بیاختیاری ادرار شرایطی است که فرد ارادهای بر کنترل اسفنکتر تحتانی مثانه که مسئول کنترل ادرار است، ندارد. بیاختیاری ادرار، معمولا بنا به دلایلی مثل عفونتهای ادراری، بزرگی پروستات، آسیب به اعصاب مثانه، یبوست، دیابت، قاعدگی و… ایجاد میشود. از این رو بیاختیاری ادرار به خودی خود درمان خاصی ندارد و برای درمان آن بایستی بیماری زمینهای و عامل به وجود آورنده آن درمان شود. برای تشخیص دقیق علت بیاختیاری و آغاز فرآیند درمان موثر، حتما برای بررسیهای تکمیلی فرد باید به متخصصی اورولوژی مراجعه نماید.
بیاختیاری ادرار چیست؟
هنگام ادرار کردن، عضلهی دیوارهی مثانه منقبض میشود تا با فشار ادرار را به سمت مجرای خروجی بفرستد. همزمان با این انقباض، اسفنکتر مثانه که مانع خروج ادرار است، با ارادهی فرد شل میشود تا ادرار وارد مجرای خروجی شده و دفع شود. بیاختیاری ادرار به دفع غیر ارادی هنگام بالا رفتن فشار مثانه گفته میشود. فرد در این حالت کنترل خود را بر اسفنکتر خارجی مثانه از دست میدهد و تحت تاثیر محرکهایی مانند استرس، خنده، عطسه و… ادرار به خارج از بدن نشست کند. نشست ادرار در اغلب مواقع بیشتر از چند قطره نیست اما در مواردی ممکن است بیشتر باشد.
انواع بیاختیاری ادرار
بیاختیاری ادرار انواع مختلفی دارد:
بیاختیاری ناشی از استرس (Stress incontinence)
بیاختیاری ادرار ناشی از استرس، در اثر یک محرک خارجی، مثل عطسه یا سرفهی شدید، بلند کردن اجسام سنگین، پریدن یا خندهی زیاد رخ میدهد. در این حالت فرد در حالت استراحت مشکل بیاختیاری ادرار را ندارد. بروز بیاختیاری ادرار استرسی، دلایلی مثل ضعف عضلات کف لگن، حاملگی و زایمان، پیری، تغییرات هورمونی مثل کاهش استروژن در یائسگی، چاقی، سرفههای مزمن، فعالیتهای ورزشی سنگین، سیگار، افتادگی رحم و لگن یا ژنتیک داشته باشد.
بی اختیاری ادرار اضطراری (Urge incontinence)
در این نوع از بیاختیاری ادرار، فرد به صورت ناگهانی نیاز به ادرار کردن پیدا میکند اما آنقدر فرصت نمیکند که خود را به سرویس بهداشتی برساند. این نوع از بیاختیاری ادرار ممکن است در افرادی که مبتلا به پارکینسون، آلزایمر، دیابت و… هستند یا به سکتهی مغزی و فلج موقت دچار شدهاند، رخ دهد. از دیگر دلایل بروز این نوع از بیاختیاری ادرار میتوان به التهاب مثانه و پروستات در آقایان، ضعف عضلات کف لگن، آسیب به اعصاب مثانه، عفونت ادراری، چاقی، سندرم مثانهی بیقرار، مصرف بعضی از داروها، یا مصرف بیش از حد کافئین یا الکل اشاره کرد.
بیاختیاری ادرار سرریزی (Overflow incontinence)
بیاختیاری ادرار سرریزی زمانی رخ میدهد که بنا به دلایلی تخلیهی عادی مثانه صورت نمیگیرد یا ناقص صورت میگیرد و با جمعشدن ادرار در مثانه، به دلیل حجم بالای آن، ادرار سرریز میشود. علامت اصلی این نوع از بیاختیاری ادرار نشست مداوم در طول روز است. مهمترین دلیل بیاختیاری ادرار سرریزی، وجود سنگ، تومور و یا نوعی انسداد در مجرای ادرار است. همچنین برخی بیماریهای عصبی مثل بیماری ام اس (Multiple Sclerosis)، برخی از داروها مثل داروهای آنتی کولینرژیک و برخی داروهای ضد افسردگی، ضعف شدید عضلات مثانه، یبوست مزمن (به دلیل فشار زیاد بر خروجی مثانه)، کاهش شدید دریافت مایعات، بزرگی پروستات و دیابت بروز میکند.
بیاختیاری عملکردی (functional incontinence)
بیاختیاری ادرار عملکردی از موارد دیگر متداولتر است. زمانی که فرد به دلیل مشکلات جسمی یا ذهنی نتواند خودش را به موقع به سرویس بهداشتی برساند، بیاختیاری ادرار اتفاق میافتد. برای مثال فردی مسن که به بیماری پارکینسون مبتلاست و نمیتواند با سرعت زیادی خودش را به سرویس بهداشتی برساند به این نوع از بیاختیاری ادرار مبتلاست. دلایل مختلفی مثل: التهاب مفاصل، بیماریهای عصبی، اختلالات شناختی مثل آلزایمر، ناتوانیهای جسمی یا عوامل محیطی مثل دور بودن سرویس بهداشتی از عوامل بروز بیاختیاری عملکردی ادرار هستند.
بیاختیاری ادرار چندگانه (mixed incontinence)
زمانی که فرد چند نوع بیاختیاری ادرار را با هم داشته باشد در این دسته قرار میگیرد.
علتهای بروز بیاختیاری ادرار و درمان آنها
بیاختیاری ادرار یک بیماری نیست بلکه نشانهی یک بیماری یا عارضهی بیماری دیگر است، که برای برطرف شدن آن بایستی ابتدا بیماری زمینهای درمان شود.
عفونت ادراری
عفونت ادراری میتواند مثانه را تحریک کند. به این ترتیب عضلهی دیوارهی مثانه به شدت منقبض میشود و فرد ناگهان احساس میکند به صورت اورژانسی نیاز به ادرار کردن دارد. در این حالت ممکن است فرد توانایی نگه داشتن ادرار، را از دست بدهد و بیاختیاری ادرار به وجود بیاید. این نوع از بیاختیاری ادرار، گذرا و موقتی است و با درمان عفونت بهبود مییابد.
علائم
از علائم عفونت ادرار میتوان به مواردی مثل: تکرر ادرار، احساس سوزش هنگام دفع ادرار، احساس دفع ادرار به صورت اورژانسی، کف کردن ادرار، خون در ادرار، احساس درد و فشار هنگام ادرار کردن، درد در پهلوها یا کمر و خستگی و بیحالی پس از دفع ادرار اشاره کرد.
درمان
برای درمان این نوع از بیاختیاری ادرار:
- مصرف فراوان مایعات
- استفاده از آنتیبیوتیکهایی مثل سیپروفلوکساسین، پنیسیلین، سفتری اَکسون، کوتریموکسازول و… با تجویز پزشک متخصص توصیه میگردد.
ضعف عضلات کف لگن
عضلات کف لگن وظیفه منقبض و منبسط کردن اسفنکترهای خارجی مجرای ادرار و مقعد را برعهده دارند. در بانوان، کنترل و نگهداری واژن نیز برعهده این عضلات است. زمانی که به هر دلیلی عضلات کف لگن ضعیف شوند، ممکن است برای فرد بیاختیاری ادرار ایجاد شود. ضعیف شدن عضلات کف لگن دلایل مختلفی دارد:
- بارداری و زایمان: یکی از اصلیترین دلایل ضعف عضلات لگن در بانوان، باداری و زایمان است. وزن اضافی بچه در دوران بارداری، تغییرات هورمونها که بر لیگامنتها تاثیر میگذارد و فشارهای زایمان طبیعی باعث کشیدگی و ضعف عضلات لگن میشود. (منبع)
- یبوست: با نشستن طولانی مدت به حالت دفع، عضلات کف لگن بیش از حد کشیده میشوند که باعث آنها میشود.
- ضربهی شدید: در اثر ضربهی شدید مثل تصادفات و ورزشهای سنگین ممکن است به عضلات کف لگن آسیب وارد شود.
- بیتحرکی: نشستن یا خوابیدن زیاد به هردلیلی مثل شغل یا بیماری باعث ضعف عضلات کف لگن میشود.
- اضافه وزن شدید: وزن زیاد نیز باعث فشار به عضلات لگن و کشیدگی این عضلات خواهد شد.
علائم
از علائم ضعف عضلات کف لگن میتوان به بیاختیاری مدفوع، مشکلات جنسی، از بین رفتن حس در هنگام رابطه جنسی، درد مزمن کف لگن، کمردرد، افتادگی مثانه، رحم یا روده، اسپاسم عضلات کف لگن و بیاختیاری دفع گاز اشاره کرد.
درمان
درمانهای موثر شامل موارد زیر هستند: (منبع)
- تمرینات تقویت کننده عضلات کف لگن مثل تمرینات کگل (kegel exercises)
- کاهش وزن برای افراد چاق
- مخروط واژن یا تامپون برای بانوان
- حلقههای پساری برای بانوان
- بیوفیدبک
- تحریک اعصاب ساکرال
- تزریق ژل
جراحی در موارد خیلی شدید ممکن است انجام شود که البته مشکلات و خطرات آن باید در نظر گرفته شود.
بزرگ شدن شدن پروستات در آقایان (BPH)
بزرگ شدن پروستات یکی از بیماریهای شایع در آقایان میانسال و سالمند است که عارضههای مختلفی به همراه دارد. زمانی که پروستات بزرگ میشود، مجرای ادرار را تنگ کرده و گاها مسدود میکند. به این ترتیب دفع ادرار تکمیل نمیشود همیشه بخش زیادی از ادرار در داخل مثانه باقی میماند. به این ترتیب در طول روز ادرار به آرامی از مثانه نشت میکند.
علائم
از دیگر علائم بزرگ شدن پروستات میتوان به مواردی مثل تکرر ادرار، جریان ضعیف ادرار، احساس دفع ادرار اورژانسی، مشکل در شروع ادرار کردن یا تاخیر در شروع جریان ادرار پس از اقدام فرد، احساس دفع ناکامل ادرار، احساس درد و خون در ادرار اشاره کرد.
درمان
معمولاً در مراحل ابتدایی بزرگ شدن پروستات بیاختیاری ادرار ایجاد نمیشود و بیاختیاری ادرار زمانی ایجاد میشود که پروستات به اندازهی کافی بزرگ شده باشد تا مجرای ادرار بسته یا تنگ شود تا بیاختیاری ادرار سرریزی رخ دهد. اصلیترین رویکرد برای کنترل بیاختیاری ادرار ناشی از بزرگی پروستات، درمان تنگی مجرای ادرار است.
درمانهای بزرگ شدن پروستات از دارودرمانی تا جراحی متنوع هستند اما برای کنترل بیاختیاری ادرار سرریزی ناشی از بزرگ شدن پروستات از روشهایی مثل:
- تقویت عضلات کف لگن
- تکنیک زمان بندی
- کنترل دریافت مایعات
- دارو درمانی
- استفاده از کاتترها
- یورولیفت پروستات
- یوروتومی ( اوروتومی) یا جراحی بسته تنگی مجرا
استفاده میشود.
مصرف بیش از حد مایعات و محصولات کافئینی
ممکن است فرد به دلیل مصرف بیش از حد مایعات یا محصولات کافئینی به بیاختیاری ادرار دچار شود. کافئین خاصیت ادرارآوری دارد و فرد را ترغیب میکند که مایعات بیشتری استفاده کند. البته مقدار یک الی دو فنجان قهوه در روز اثرات منفی ندارد اما مصرف بیش از ۲۰۵ میلیگرم کافئین در روز ممکن است فرد را در خطر بیاختیاری اضطراری قرار دهد. (منبع)
علائم
اضطراب، تپش قلب، بیخوابی، رفلاکس معده، لرزش دست، سردرد، افزایش حجم ادرار، خارش پوست و توهم از علائم مصرف بیش از حد مایعات و محصولات کافئینی هستند.
درمان
این نوع از بیاختیاری ادرار گذرا و موقتی است بنابراین نیاز به اقدام خاصی نیست فقط باید مایعات اضافی و کافئین از بدن شما خارج شوند. در صورتی که با قطع مصرف کافئین، همچنان دچار علائم بیاختیاری هستید، بهتر است که با یک متخصص اورولوژی مشورت نمایید.
بیماریهای سیستم عصبی مثل ام اس، پارکینسون و آلزایمر
هرگونه آسیب به اعصاب محیطی یا مرکزی (مثل قطع نخاع) میتواند باعث بیاختیاری ادرار شود. آسیب به سیستم عصبی باعث میشود تا پیام مغز برای کنترل (منبسط و منقبض کردن) اسفنکتر خارجی مثانه به عضلات کف لگن مخابره نشود، در نتیجه کنترلی بر روی مثانه وجود نخواهد داشت.
در بیماریهای عصبی مثل ام اس (Multiple sclerosis) یا پارکینسون به اعصاب مثانه آسیب جدی وارد میشود و فرد دیگر قادر به کنترل اسفنکتر خروجی مثانه نخواهد بود. در بیماری آلزایمر هم ممکن است به دلیل اختلال حواس، فرد ادرار کردن را فراموش کند یا مکان سرویس بهداشتی را از یاد ببرد.
علائم
علائم بیماریهای عصبی به محل آسیب (مغز، نخاع، مخچه یا اعصاب محیطی) بستگی دارد و طیف علائم بسیار گسترده هستند. به طور کلی علائمی مثل: خستگی، بیحسی و ضعف در اندامها، عدم هماهنگی عضلات و اندامهای بدن، مشکلات بینایی، اسپاسمهای شدید عضلانی، از بین رفتن حواس و کاهش هوشیاری از علائم متداول بیماریهای عصبی هستند.
درمان
برای درمان بیاختیاریهای مرتبط با چنین بیماریهایی بایستی شرایط جسمی و روحی بیماری و شدت عارضه را در نظر گرفت اما به طور کلی مواردی همچون:
- وزشهای مگل و کف لگن
- دارو درمانی
- زمانبندی برای ادرار
- بیوفیدبک
- تحریک اعصاب ساکرال
- استفاده از تامپونهای ادرار برای بانوان
- استفاده از کاتترهای تخلیه کننده ادرار
- تزریق ژل
میتوانند موثر واقع شوند.
دیابت
در بیماری دیابت، قند خون اضافی از طریق ادرار دفع میشود. قند برای دفع شدن به آب نیاز دار، بنابراین بازجذب آب در کلیه کاهش مییابد و بخش عمدهای از آب بدن به همراه قندهای اضافی از طریق مثانه خارج میشوند که میتواند به بیاختیاری ادرار منجر شود. البته در دیابت در اثر افزایش قند خون، عارضهی دیگری به نام نوروپاتی دیابتی رخ میدهد، که میتواند منجر به آسیب اعصاب مثانه شود. در این صورت احتمال بروز بیاختیاری ادرار بالا میرود.
علائم
از علائم بیماری دیابت میتوان به تکرر ادرار، تشنگی شدید، گرسنگی شدید، کاهش وزن ناخواسته، خستگی، تاری دید، کند شدن بهبود زخمها، بیحسی و خشکی پوست و ناتوانی جنسی اشاره کرد.
درمان
مهمترین قدم در کنترل بیاختیاری ادرار ناشی از دیابت، کنترل این بیماری است. هر درمانی اگر همراه با کنترل قند خون نباشد، تاثیر چندانی نخواهد داشت. در کنار کنترل بیماری دیابت:
- تکنیک زمانبندی
- تقویت عضلات کف لگن
- دارودرمانی
- استفاده از تامپونهای واژینال
- تزریق ژل
میتوانند تاثیرگذار باشند
بیماریهای قلبی عروقی
بیاختیاری ادرار یکی از نشانههای اصلی بیماریهای قلبی و عروقی است. در اثر بیماریهای قلبی عروقی ممکن است خون رسانی به مثانه به درستی انجام نشود. در این حالت اعصاب آن آسیب میبینند و میتواند منجر به بیاختیاری ادرار شود. تقریبا ۵۰ درصد بیمارانی که دچار سکتههای قلبی شدهاند، مشکلات بیاختیاری ادرار را تجربه میکنند. (منبع)
علائم
از دیگر علائم بیماریهای قلبی و عروقی میتوان به درد قفسهی سینه، تنگی نفس، ضربان قلب نامنظم، خستگی، سرگیجه، استفراغ و عرق سرد اشاره کرد.
درمان
درمان اصلی بیاختیاری ادرار ناشی از بیماریهای قلبی عروقی مدیریت مشکلات قلبی ومراجعه به متخصص قلب و عروق است. با این حال:
- تقویت عضلات کف لگن
- تکنیک کنترل زمان
- تغییرات در سبک زندگی و محدود کردن مصرف مایعات
در موارد شدیدتر:
- استفاده از داروها
- اپلیکاتورها و تامپونهای واژینال
- حلقههای پساری
- کاشت اسفنکتر مصنوعی
میتوانند به درمان این عارضه کمک کنند.
مثانهی بیش فعال
در برخی از افراد بنا به دلایلی مثل خونرسانی غلط، سکته مغزی، یا بیماریهای زمینهای مثل دیابت ممکن است اعصاب مثانه آسیب ببینند. در این حالت که به مثانهی بیش فعال مشهور است، مثانه به صورت غیر عادی شروع به انقباض میکند و فرد نمیتواند فشار خروجی ادرار را کنترل کند در نتیجه بیاختیاری ادرار رخ میدهد. در نظر داشته باشید ممکن است مثانهی بیش فعال بنا به دلایل نامعلومی ایجاد شود.
علائم
معمولاً افراد که به این عارضه مبتلا هستند، به صورت ناگهانی احساس نیاز به دفع ادرار پیدا میکنند که کنترل آن برایشان غیر ممکن است. از دیگر علائم مثانهی بیقرار تعدد بالای دفع ادرار در روز است. فرد مبتلا به مثانهی بیش فعال ممکن است بیش از ۸ بار احساس نیاز به دفع داشته باشد. همچنین یکی دیگر از علائم مثانهی بیش فعال این است که فرد چند بار در شب برای ادرار از خواب بیدار میشود.
درمان
برای درمان این عارضه بیمار ابتدا:
- تمرینات ورزشی کگل
- دارودرمانی
- تغییرات سبک زندگی ( کم کردن کافئین و مایعات)
شروع خواهد کرد و در صورت نتیجه نگرفتن از این موارد:
- تزریق بوتاکس
- بیوفیدبک
- تحریک اعصاب ساکرال
- و گاها جراحی
ممکن است انجام شود.
تغییرات هورمونی
عدم تعادل هورمونی یکی دیگر از علتهای بروز بیاختیاری ادرار است. برای مثال در خانمها کاهش سطح استروژن که عمدتا در یائسگی رخ میدهد، میتواند اسفنکتر تحتانی مثانه را شل کند. شلشدن اسفنکتر تحتانی مثانه شانس بروز بیاختیاری ادرار را افزایش میدهد.(منبع)
علائم
در میان علائم نوسانات هورمونی و برهم خوردن تعادل آنها، میتوان به مواردی مثل برهم خوردن چرخهی قاعدگی، خستگی، تغییرات وزنی، کاهش میل جنسی، تعریق زیاد و اختلالات خواب اشاره کرد.
درمان
درمان اصلی تنظیم هورمونها و هورموندرمانی است. البته مواردی همچون:
- تغییرات در رژیم غذایی
- تمرینات کگل و تقویت عضلات لگن
- استفاده از کرم استروژن واژینال
- بیوفیدبک
- استفاده از تامپونها
نیز میتوانند در درمان موثر باشند.
عوارض جانبی بعضی از داروها
یکی از عوارض جانبی برخی از داروها بروز بیاختیاری ادرار است. معمولا داروهایی که بیاختیاری ادرار ایجاد میکنند، بیشتر از دستهی داروهای ضد افسردگی مثل کلرپرومازین، تیوریدازین، کلرپروتیکسن، تیوتیکسن، تری فلوپرازین، فلوفنازین (شامل انانتات و دکانوات)، هالوپریدول و پیموزاید هستند. علت بروز بیاختیاری ادرار به دنبال مصرف این داروها این است که بر روی مغز تاثیر میگذارند و همین موضوع، ناخواسته اسفنکتر تحتانی مثانه را شل میکند.
علائم
معمولاً در بیاختیاری ادرار ناشی از مصرف داروها علائم عمدتا عصبی هستند و مواردی مثل گیجی، خواب آلودگی، پرخاشگری، افسردگی و… را در بر میگیرند.
درمان
برای درمان بیاختیاری ناشی از مصرف دارو، اغلب قطع مصرف دارو یا کم کردن دوز مصرف دارو موثر خواهد بود. البته این کاهش دوز را خودسرانه انجام ندهید و حتما برای تنظیم کردن داروهایتان با پزشک خود مشورت نمایید.
برای بیاختیاری ادرار چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
بیاختیاری ادرار یک عارضه ساده نیست و زندگی فرد تاثیر زیادی خواهد داشت؛ بنابراین مراجعه به پزشک در صورت مشاهده یا تجربه علائم زیر ضروری است، تا از عود و پیشروی مشکل هرچه سریعتر جلوگیری شود:
- اگر هنگام خنده، ورزش، عطسه و سرفه دچار نشست ادرار میشود.
- اگر درد شدیدی هنگام ادرار کردن دارید.
- اگر به یک باره برایتان این اتفاق افتاده است.
- اگر نشانههای دیگری به همراه بیاختیاری ادرار دارید و علائم در حال عود هستند.
- اگر شبها چند مرتبه برای دستشویی رفتن از خواب بلند میشوید.
- اگر خون در ادرار خود مشاهده کردهاید.
- اگر بیاختیاری ادرار کار و زندگی روزمره شما را مختل کردهاست.
- اگر بعد از انجام جراحی یا زایمان دچار بیاختیاری شدهاید.
- اگر سن بالایی دارید و توان جسمی کنترل شرایط را ندارید.
- اگر کاهش وزن و عطش شدید همراه با بیاختیاری ادرار دارید.
- اگر داروی خاصی مصرف میکنید یا مبتلا به بیماری زمینهای خاص هستید.
در صورتی که هر یک از شرایط بالا داشتید حتما با پزشک خود مشورت کنید. اگرچه ممکنه بیاختیاری ادرار ناشی از یک عفونت ساده و گذرا باشد اما در اغلب موارد این عارضه دلایل دیگری دارد که بایستی درمان شود.
راه تشخیص بیاختیاری ادرار
تشخیص بیاختیاری ادرار توسط پزشک انجام میشود. از راههای تشخیص بیاختیاری ادرار میتوان موارد زیر را نام برد:
- معاینهی فیزیکی: در معاینهی فیزیکی پزشک وضعیت لگن را در صورتی که زن هستید و پروستات را در صورتی که مرد باشید بررسی میکند. در معاینهی فیزیکی پزشک تا حد زیادی به وضعیت شما پی میبرد.
- آزمایش خون: در صورتی که پزشک، احتمال دیابت بدهد، آزمایش خون برای بررسی قندخون ضروری خواهد بود.
- آزمایش ادرار: شاید بنا به تشخیص پزشک نیاز به آزمایش ادرار جهت تشخیص عفونت ادراری یا خون در ادرار باشد.
- سونوگرافی: در سونوگرافی از مثانهی شما تصویر برداری انجام میشود تا توانایی آن در تخلیه ادرار و محتویاتش بررسی شود.
- سیستوسکوپی: سیستوسکوپ یک لولهی انعطاف پذیر و نازک است که در سر آن دوربینی تعبیه شده است. سیستوسکوپ میتواند به داخل مجاری ادراری و مثانه وارد شود و از آن تصویر برداری کند.
- تست الکترومیوگرافی: این تست به بررسی وضعیت (آتروفی یا سالم بودن) عضلات کف لگن خواهد پرداخت.
- تست استرس: در این تست پزشک پدی روی محل خروج ادرار قرار میدهد که در صورت خروج ادرار از مثانه رنگش تغییر میکند. سپس باید سرفه کنید یا چند بار بپرید تا مشخص شود آیا به بیاختیاری ادرار استرسی مبتلا هستید یا نه.
- تست یورودینامیک: در این تست با روشهای مختلفی ظرفیت مثانهی شما جهت نگه داری ادرار بررسی میشود. مثلا در یکی از آنها لولهای داخل مثانه قرار میگیرد و مثانه را پر از مایع میکند. سپس بررسی میشود که آیا مثانه توانایی نگه داری مایع را در خود داشته است یا نه.
روشهای درمان بیاختیاری ادرار
درمان بیاختیاری ادرار باتوجه به دلیل بروز آن انجام میگیرد. در بخشهای قبل درمانهای مناسب هر نوع از بیاختیاری ادرار را بررسی کردهایم و اکنون هر روش درمانی را با جزئیات دقیقتر بررسی خواهیم کرد.
تکنیک کنترل زمان
تکنیک کنترل زمان یکی از روشهای اولیه و ساده برای کنترل ادرار است. در مواقعی که بیاختیاری ادرار ناشی از ضعف اسفنکتر تحتانی مثانه است یا بیماریهای عصبی باشد، این تکنیک بسیار موثر است. در کنترل زمان که به تکنیک تربیت مثانه هم معروف است، در این روش برای ادرار کردن زمانبندی تعیین میشود تا بیاختیاری ادرار کم کم برطرف شود. تکنیک کنترل زمان شامل دو مرحله است:
- برنامه ریزی: فردی که به بیاختیاری ادرار مبتلا است، باید طبق یک برنامه ریزی خاص به سرویس بهداشتی برود حتی اگر نیاز به ادرار کردن نداشته باشد. در مواقعی که بین زمانبندیها فرد نیاز به ادرار کردن داشته باشد، باید حتیالامکان این موضوع را کنترل کند تا زمان ادرار کردن طبق برنامه فرا برسد.
- افزایش بازههای زمانی: زمانی که فرد با برنامهی اولیه ادرار کردن تطبیق پیدا کرد، باید فواصل زمانی را آرام آرام افزایش دهد تا به حالت عادی برگردد.
تمرینات کگل یا تقویت عضلات کف لگن
تقویت عضلات کف لگن یکی از موثرترین روشهای درمان بیاختیاری ادرار است. این تمرینات ورزشی حتی برای درمان بیاختیاری مدفوع و مشکلات جنسی نیز موثر هستند. هم خانمها و هم آقایان میتوانند این تمرینات را انجام دهند.
انجام دادن تمرینات کگل بسیار ساده است، میتوانید در هر لحظه، حتی زمانی که در جای خود نشستهاید، تمرینات را انجام دهید. برای این کار:
- ابتدا عضلات کف لگن خود را بشناسید، عضلاتی که مسئول دفع ادرار، مدفوع وگاز هستند و هنگام دفع منقبض و منبسط میشوند، عضلات کف لگن هستند.
- میتوانید به حالت پل روی زمین دراز بکشید و یا نشسته این تمرینها را انجام دهید.
- عضلات خود را منقبض کنید، چند ثانیه صبر کنید و بعد از حدود ۳ تا ۵ ثانیه دوباره تکرار کنید.
- این تمرین را در ۳ ست ۱۰ تایی انجام دهید .
- بهتر است سه بار در روز این تمرینها را انجام دهید.
- میتوانید کگل را هنگام ادرار نیز انجام دهید، این کار کمک خواهد کرد تا کنترل اسفنکتر خارجی خود را سریعتر به دست بیاورید
تمرینات کگل بایستی به صورت یک روتین در زندگی باشند زیرا در صورت قطع نرمشها، بیاختیاری ادرار دوباره بازخواهد گشت.
دارودرمانی
براساس تشخیص پزشک، برای کنترل بیاختیاری ادرار دارو نیز قابل تجویز است. داروهای موثر شامل موارد زیر هستند:
- آنتی کولینرژیکها: این داروها عضلات مثانه را شل میکنند و معمولا برای درمان بیاختیاری ادرار استرسی استفاده میشوند. در میان آنها می توان به اکسی بوتینین، تولترودین، سولیفناسین و داریفناسین اشاره کرد.
- آگونیستهای آدرنرژیک: این داروها عضله مثانه را شل میکنند و ظرفیت مثانه برای نگه داشتن ادرار را افزایش می دهند. میرابگرون نمونه ای از آگونیستهای آدرنرژیک است که برای درمان مثانه بیش فعال و بیاختیاری استرسی ادرار استفاده میشود.
- استروژن موضعی: استروژن درمانی به شکل کرم، چسب یا حلقه واژینال ممکن است برای زنان یائسه مبتلا به بیاختیاری استرسی تجویز شود. در مواردی که عدم تعادل هورمونی باعث بروز بیاختیار ادرار شده هم استفاده از استروژن موضعی کاربرد دارد. کاهش استروژن پس از یائسگی ممکن است منجر به ضعف بافتهای واژینال شود. استفاده از کرم استروژن واژینال میتواند باعث بهبود این بافتها و تقویت عضلات لگن شود.
- آلفا بلاکرها: این داروها که تامسولوسین و آلفوزوسین در این دسته قرار دارند، عمدتاً برای درمان بزرگی پروستات (هیپرپلازی خوش خیم پروستات یا BPH) در مردان استفاده می شوند.
- داروهای ضد افسردگی: عوارض جانبی برخی از این داروها مثل ایمی پیرامین شل کردن عضلات مثانه است که به بیاختیاری ادرار کمک میکند.
- مهارکنندههای موسکارینی: این داروها عمدتا در درمان مثانه بیش فعال کاربرد دارند و عضلهی مثانه را ریلکس میکنند.
ممکن است بنا به صلاحدید پزشک از چند نوع دارو برای کنترل بیاختیاری ادرار استفاده شود.
حلقههای پساری واژینال
حلقههای پساری، حلقههایی منعطف از جنس وینیل هستند که به شکلهای مختلفی عرضه میشوند و درون واژن قرار میگیرند تا از افتادگی رحم، واژن و اندامهای لگنی جلوگیری کنند. شوند. افتادگی رحم و واژن با فشاری که به مثانه وارد میکنند، باعث بیاختیاری ادرار میشوند. بنابراین از حلقهی پساری واژن در درمان بیاختیاری استرسی ناشی از افتادگی رحم استفاده میشود.
تامپون و اپلیکاتورهای واژینال
تامپونها و یا اپلیکاتورهای مهارکننده ادرار تنها برای خانمها قابل استفاده است. تامپون ادراریکه وارد واژن فرد میشود و راه خروجی ادرار را مسدود میکند تا در زمان مناسب فرد بتواند تخلیهی ادرار را انجام دهد.
بیوفیدبک
بیوفیدبک یک روش درمانی غیرتهاجمی است که طی آن الکترودهایی در بخشهای مختلف عضلات لگن و درون مقعد یا واژن کار گذاشته میشوند. طی جلسات بیوفیدبک حرکات عضلات لگن بررسی و تحلیل خواهد شد و سپس دستورات لازم، تمرینات کگل و یا فیزیوتراپی تجویز خواهد شد تا فرد کنترل عضلات لگنی خود را دوباره بازیابد. جلسات بیوفیدبک چندبار در هفته برگزار میشود تا روند رشد بیمار ارزیابی شود و تمرینات جدید اضافه گردد.
کاتتر یا سوند تخلیه کنندهی ادرار
کاتتر یا سوند تخلیه کنندهی ادرار دو نوع دارد:
- سوند خارجی یا اکسترنال: این نوع تنها برای آقایان قابل استفاده است که سر آن روی آلت تناسلی فرد قرار گرفته و ادرار تخلیه شده به کیسه ادرار میریزد.
- سوند داخلی یا اینترنال: این مدل دارای لولهای است که به مثانه وارد میشود و آن را تخلیه میکند تا با تخلیهی مثانه، بیاختیاری ادرار رخ ندهد. به انتهای کاتتر به یک کیسه متصل میشود تا ادرار در آن جمع آوری شود.
محل قرار گرفتن کیسه ادرار براساس شرایط زندگی فرد متغیر است. مثلا زمانی که فرد میخواهد بیرون از خانه به فعالیت بپردازد، کیسهای در کنار ساق یا ران پا قرار میگیرد اما در هنگام استراحت میتوانند کیسه در کنار تخت فرد باشد. البته این روش بیشتر برای افرادی استفاده میشود که توانایی حرکتی خود را از دست دادهاند، قطع نخاع شدهاند و یا به بیماریهای عصبی مبتلا شدهاند.
تحریک اعصاب ساکرال
تحریک عصب ساکرال که به عنوان مدولاسیون عصب ساکرال نیز شناخته میشود، برای درمان برخی اختلالات مثانه و روده و همچنین سایر شرایط مربوط به اختلال عملکرد عصب لگن استفاده میشود. در این روش دستگاهی تکانههای الکتریکی به اعصاب خاجی که مسئول کنترل مثانه هستند، ارسال میکند و آن را تحریک میکند. در مراحل اولیه ارسال پیام الکتریکی به صورت موقت و آزمایشی است و درصورتی که این روش جواب داد، دستگاهی به صورت دائمی زیر پوست قرار میگیرد. معمولاً روش تحریک اعصاب ساکرال در بیاختیاری استرسی ادرار ناشی از مثانهی بیش فعال نقش درمانی دارد.
تزریق مواد حجم دهنده یا ژل و فیلر
مواد حجمدهنده، موادی شبیه به فیلر هستند که برای کمک به افزایش فشار مجرای ادرار و جلوگیری از نشت ادرار تزریق می شوند. با افزایش حجم در اسفنکتر تحتانی مثانه، مجرای خروجی ادرار تنگتر میشود. این مواد معمولاً در مواردی استفاده می شوند که درمانهای سادهتر (مانند تمرینات کف لگن) موثر نباشد. تزریق عوامل حجم دهنده بیشتر در بیاختیاری ناشی از ضعف عضلات کف لگن کاربرد دارد.
تزریق بوتاکس
در تزریق بوتاکس یک سیستوسکوپ که لولهای نازک شامل دوربین است وارد مجرای ادرار شده و با شناسایی محل مناسب برای تزریق بوتاکس، این عمل انجام میشود. معمولاً تزریق بوتاکس در درمان بیاختیاری ادرار استرسی ناشی از مثانهی بیش فعال کاربرد دارد. در مثانهی بیش فعال، عضلات مثانه به صورت مکرر دچار انقباض میشوند. تزریق بوتاکس با فلج شدن موقت یا ضعیف شدن ماهیچههای محل تزریق عمل می کند. زمانی که بخشی از عضلات مثانه فلج میشوند، علائم ناشی از مثانهی بیش فعال تخفیف مییابند.
لیفت مجاری ادراری یا یورولیفت
یورولیفت یک روش پزشکی است که برای درمان علائم ادراری بزرگی پروستات، وضعیتی که به عنوان هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) شناخته می شود، استفاده میشود. BPH یک بیماری شایع در مردان مسن است که در آن غده پروستات بزرگ میشود و منجر به علائم ادراری از جمله بیاختیاری ادرار سرریزی میشود.در این روش ایمپلنتهایی پروستات را از مجاری ادراری دور میکنند و لولهای وارد مثانه میشود تا ادرار را تخلیه کند. در این روش خونریزی و جراحت وجود ندارد و بسیار کم عارضه محسوب میشود.
اسلینگ مثانه
در این روش یک مش (تور) یا نوار در زیر اسفنکتر مثانه قرار میگیرد و با بستن آن، اسفنکتر تنگتر میشود. با تنگتر شدن و افزایش فشار اسفنکتر مثانه، بیاختیاری ادرار تا حد خیلی خوبی کنترل میشود. این روش بین ۱۰ تا ۲۰ سال ماندگاری دارد.
جراحی کاشت اسفنکتر مصنوعی مثانه
کاشت اسفنکتر مصنوعی، روشی تهاجمی است و به عنوان آخرین روش برای بیاختیاریهای شدید ادرار استفاده میشود. در این فرایند، پروتزهای اسفنکتر مصنوعی در بدن فرد قرار میگیرند که وظیفه کنترل اسفنکتر را دارند. یک کاف یا مخزن بادشونده به دور مجرای ادرار فرد قرار میگیرد که آن را در حالت عادی بسته نگه میدارد. برای ادرار، فرد پمپ را فشار داده و هوا تخلیه شده و وارد مخزن میشوند تا مجرای ادرار باز شود. این روش بیشتر برای آقایان انجام میشود و تا ۹۰ درصد موفقیت در درمان مشاهده خواهد شد. (منبع)
اسفنکتر مصنوعی مثانه سه بخش دارد:
- کاف یا حلقه باد شونده: کاف در اطراف مجرای ادرار قرار میگیرد. پر از مایع است و مجرای ادرار را بسته نگه میدارد.
- پمپ: پمپ معمولاً در داخل کیسه بیضه (برای مردان) یا در لابیا (برای زنان) قرار میگیرد. هنگامی که فرد نیاز به ادرار کردن دارد، میتواند به صورت دستی پمپ را فعال کند، که کاف را خالی میکند و اجازه می دهد ادرار از مثانه خارج شود.
- مخزن: مخزن مایع مورد استفاده برای باد کردن و تخلیه کاف را نگه می دارد. معمولاً در قسمت پایین شکم کاشته میشود.
برای پیشگیری از بیاختیاری ادرار چه کنیم؟
اقدامات زیر در پیشگیری از بروز بیاختیاری ادرار بسیار موثر هستند:
- نوشیدن آب به مقدار کافی: نوشیدن مقادیر کافی آب کمک زیادی به سلامت مثانه و اسفنکتر آن میکند.
- تناسب اندام خود را حفظ کنید: چاقی یا اضافه وزن فشار مضاعف به مثانهها وارد میکند و خطر بروز بیاختیاری ادرار را افزایش میدهد.
- عضلات کف لگن را تقویت کنید: تقویت عضلات کف لگن با تمریناتی مثل کگل، به بهبود عملکرد اسفنکتر کنترل ادرار که همان اسفنکتر تحتانی مثانه است کمک میکند.
- از یبوست پیشگیری کنید: در صورتی که به یبوست مبتلا هستید، خیلی سریع این مساله را برطرف کنید. فارغ از سایر خطرات، یبوست فشار زیادی به مثانه و اسفنکتر تحتانی آن وارد میکند و خطر ابتلا به بیاختیاری ادرار را افزایش میدهد.
- از سیگار و الکل پرهیز کنید: الکل و سیگار از راههای مختلفی مثل آسیب به اعصاب مثانه و نقص عملکرد اسفنکتر تحتانی مثانه خطر بروز بیاختیاری ادرار را افزایش میدهد.
- هیچگاه برای طولانی مدت ادرار خود را نگه ندارید: طولانی نگهداشتن ادرار در دراز مدت موجب تضعیف اسفنکتر مثانه خواهد شد.
- چکاپ سالیانه داشته باشید: بسیاری از بیماریهایی که به بیاختیاری ادرار منجر میشوند، در ابتدا قابل پیشبینی و قابل پیشگیری هستند، پس چکاپ سالیانه میتواند احتمال خطر بروز بیاختیاری ادرار را بررسی کند تا اقدامات پیشگیرانه را به موقع انجام دهید.
- نوشیدنیهای مضر و کافئیندار را محدود کنید: نوشیدنیهای کافئیندار همچون قهوه و نوشابههای انرژیزا که مثانه را تحریک میکنند، محدود نمایید.
سوالات متداول
بهترین درمان برای بیاختیاری ادرار بعد از بارداری و زایمان چیست؟
بهترین روش تمرینات کگل است اما اگر افتادگی رحم و یا ضعف شدید عضلات کف لگنی داشته باشید، لازم است تا تحت نظر پزشک خود روشهای دیگری را نیز امتحان کنید.
آیا بیاختیاری ادرار بر زندگی جنسی من تاثیر خواهد داشت؟
بیاختیاری شدید ادرار، تاثیرات روحی و جسمی شدیدی خواهد داشت بنابراین زندگی جنسی فرد را نیز مختل خواهد کرد اما در نوع خفیفتر آن، با آغاز درمان میتوان مانع از تاثیرات آن بر زندگی جنسی شد.
کدام نوع از بیاختیاری ادرار از همه متداول تر است؟
بیاختیاری استرسی و اضطراری از دیگر موارد متداولتر هستند.
معمولا چه کسانی در معرض خطر بیشتری برای بیاختیاری ادرار قرار دارند؟
افرادی زیر بیشتر به بیاختیاری ادرار مبتلا میشوند:
- خانمها
- سیگاریها
- مصرف کنندگان مخدر و الکل
- سالمندان
- افراد دارای اضافه وزن
- افراد دارای سابقهی فامیلی
آیا تمرینات کگل تنها برای افرادی است که مبتلا به بیاختیاری ادرار شدهاند؟
خیر بانوان باردار، ورزشکاران و تمامی افراد میتوانند از مزایای تمرینات کگل بهره ببرند و از آن به عنون یک راهحل پیشگیرانه استفاده کنند.
آیا ویتامینها بر بیاختیاری ادرار موثرند؟
بله ویتامین ب ۱۲ میتواند بر کنترل بیاختیاری ادرار موثر باشد زیرا کمبود آن باعث آسیب به اعصاب مثانه خواهد شد. (منبع)
آیا اشتباه انجام دادن تمرینات کگل به بدن آسیب میرساند؟
این مورد بستگی به شرایط شما دارد، در افرادی عادی ممکن است اشتباه انجام دادن تمرینات کگل تاثیر منفی خاصی نداشته باشد اما در افرادی که به بیاختیاری ادرار و افتادگی عضلات مبتلا هستند، کشیدگی بیش از حد ماهیچههای کف لگن، علائم آنان را تشدید خواهد کرد.
آیا منیزیم بر کنترل بیاختیاری ادرار موثر است؟
بله منزیم بر عملکرد اعصاب و عضلات تاثیر میگذارد، از این رو بر تقویت ماهیچیههای مثانه نیز موثر خواهد بود.
آیا نوشیدن چای برای بیاختیاری ادرار مضر است؟
چای سیاه به دلیل داشتن مقدار اندکی کافئین، ممکن است باعث تحریک مثانه شود. بهتر است تا چای سبز را جایگزین آن نمایید.
آیا میتوان بیاختیاری ادرار را در خانه درمان کرد؟
درمان بیاختیاری ادرار نیاز به اقدامات پزشکی دارد و درمان آن در خانه امکانپذیر نیست.
آیا بیاختیاری ادرار خود به خود درمان میشود؟
اگر بیاختیاری ادرار ناشی از یک مشکل، اضطراب یا ترس زودگذر باشد بله اما در صورتی که بیاختیاری ادرار ناشی از دلایل پزشکی دیگر باشد، خود به خود درمان نخواهد شد.
آیا بیاختیاری ادرار در کودکان نیز اتفاق میافتد؟
بله، بیاختیاری ادرار در کودکان یا شب ادراری، ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد لذا بایستی برای بررسیهای دقیقتر به پزشک مراجعه شود. البته بیاختیاری ادرار تا سن ۵ و ۶ سالگی طبیعی است و گاهاً تا ۱۰ تا ۱۲ سالگی نیز ادامه مییابد.
