تنگی مجرای ادرار بیماری است که در آن اورترا یا مجرایی که ادرار را از مثانه به خارج از بدن هدایت می‌کند تنگ و باریک یا مسدود می‌شود. از علائم این بیماری می‌توان به سختی در ادرار کردن، کاهش جریان ادرار و عفونت مداوم اشاره کرد. تنگی مجاری ادراری می‌تواند بنا به دلایل مختلفی از جمله عوامل پزشکی و سبک زندگی رخ دهد؛ اما رایج‌ترین دلایل بروز این بیماری آسیب دیدگی، عفونت و التهاب می‌باشد. در ادامه این مقاله با جزئیات بیشتری به دلایل ابتلا به تنگی مجرای ادرار پرداخته‌ایم.
علت تنگی مجرای ادرار چیست؟
مجرای ادرار ممکن است به دلایل مختلف تنگ شود که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره شده است:
آسیب دیدگی یا ضربه
مجرای ادرار بافتی بسیار ساختاری بسیار ظریف دارد که ممکن است در صورت برخورد و ضربه به راحتی آسیب ببیند. برخی از رایج‌ترین دلایل آسیب دیدگی این مجرا شامل موارد زیر می‌شود:
- شکستگی لگن: شکستگی استخوان لگن که ممکن است بر اثر زمین‌خوردن، تصادف یا موارد دیگر رخ دهد باعث آسیب دیدن مجرای ادرار می‌شود.
- ترومای بلانت: ضربه مستقیم به ناحیه تناسلی در طول ورزش یا دیگر فعالیت‌های فیزیکی می‌تواند به مجرای ادرار آسیب برساند.
- ترومای نافذ: فرو رفتن چاقو یا شلیک گلوله به ناحیه تناسلی ممکن است باعث پاره شدن و آسیب دیدن مجرای ادرار شود.
زمانی که مجرای ادرار آسیب می‌بیند ممکن است ملتهب شده و دچار بافت اسکار گردد. بافت اسکار به عنوان بخشی از روند طبیعی درمان محسوب می‌شوند؛ اما درصورتی‌که بیش از اندازه تولید شوند، مجرای ادرار را تنگ یا مسدود می‌کنند.
میزان آسیب دیدگی و شدت بافت اسکار تشکیل شده میزان وخامت تنگی مجرای ادرار را مشخص می‌کنند. در برخی موارد این عارضه جزئی بوده و هیچ علائمی از خود بروز نمی‌دهد؛ اما در برخی موارد مجرا به حدی بسته می‌شود که باعث انسداد ادرار شده و عوارضی چون عفونت مثانه، احتباس ادراری و آسیب دیدگی کلیه را در پی خواهد داشت.
عفونت
عفونت از چند طریق می‌تواند باعث تنگ شدن مجرای ادراری شود.
اولاً عفونت ممکن است باعث ملتهب شدن مجرای ادرار و در نتیجه تشکیل بافت اسکار بر روی آن شود. بافت اسکار در مقایسه با بافت سالم انعطاف‌پذیری کمتری دارد و باعث تنگ شدن مجرای ادرار می‌شود.
همچنین عفونت مجاری ادراری درمان نشده یا مکرر منجر به التهاب یا حساسیت مزمن اورترا می‌گردند. با التهاب شدید مجرای ادرار دچار بافت اسکار شده و در نتیجه تنگ یا مسدود خواهد شد.
علاوه بر این عفونت و التهاب با آسیب رساندن به پوشش اورترا باعث تنگی مجرای ادرار می‌شوند. همانند عوامل قبلی این آسیب دیدگی نیز باعث تشکیل بافت اسکار و در نتیجه تنگ شدن مجرا می‌گردد.
برخی از بیماری‌ها و عفونت‌های مقاربتی نیز مانند سوزاک و کلامیدیا بروز تنگی مجرای ادرار می‌شوند. این عفونت‌ها با التهاب و تشکیل بافت اسکار بر روی مجرای ادرار باعث بروز این بیماری خواهند شد.
در برخی موارد پروسه‌های درمانی؛ مانند سوند گذاری ادراری نیز باعث بروز عفونت و در نتیجه مسدود شدن مجرای ادراری می‌شوند.
التهاب مجاری ادراری
التهاب با ایجاد بافت اسکار بر روی مجرای ادرار باعث تنگ و مسدود شدن آن می‌گردد. التهاب مجرای ادرار ممکن است بنا به دلایل مختلفی مانند عفونت، بیماری‌های مقاربتی و تروما رخ دهد. زمانی که این مجرا ملتهب می‌شود بدن کلاژن بیشتری تولید کرده تا به درمان آن کمک نماید. درصورتی‌که این التهاب برای مدت طولانی ادامه پیدا کند، کلاژن تولید شده باعث به وجود آمدن بافتی ضخیم در درون مجرا شده و فضای آن را تنگ می‌نماید. در برخی موارد التهاب باعث تشکیل بافت اسکار در بیرون مجرای ادراری شده و در نهایت منجر به فشرده‌شدن مجرا و تنگ شدن آن می‌شود.
بزرگ شدن پروستات
با بزرگ شدن پروستات، فشار زیادی به اورترا وارد شده و در نتیجه فرد دچار تنگی مجرای ادراری خواهد شد. غده پروستات در اطراف اورترا واقع شده است و در صورت بزرگ‌تر شدن به آن فشار وارد کرده و ادرار کردن را مشکل می‌سازد. علاوه بر این بزرگ شدن پروستات می‌تواند باعث تشکیل بافت اسکار درون مجرای ادرار شود. با گذشت زمان این بافت اسکار فضای درون مجرا را تنگ و مسدود می‌نماید. بزرگ شدن پروستات یکی از عوامل رایج تنگ شدن مجرای ادرار در مردان بالای 60 سال به حساب می‌آید.
جراحی
در طول جراحی بدن به صورت طبیعی در برابر آسیب دیدگی بافت واکنش نشان داده و ملتهب می‌شود. التهاب یکی از مراحل طبیعی پروسه درمان می‌باشد؛ اما درصورتی‌که کنترل نشود باعث به وجود آمدن بافت اسکار خواهد شد. بافت اسکار بافتی ضخیم و سفت می‌باشد که انعطاف‌پذیری پایینی دارد و باعث تنگ شدن مجرای ادراری می‌گردد.
افرادی که تحت جراحی پروستات یا مثانه قرار گرفته‌اند بیش از دیگران در معرض ابتلا به تنگی مجرای ادراری قرار دارند؛ چرا که مجرای ادرار در نزدیکی لگن قرار گرفته است به شدت آسیب پذیر می‌باشد. تجهیزاتی که در هنگام جراحی استفاده می‌شوند ممکن است به صورت اتفاقی به اورترا ضربه وارد کرده و باعث التهاب و تشکیل بافت اسکار بر روی آن شوند.
یکی از دیگر عواملی که باعث تنگ شدن مجرای ادرار بعد از جراحی می‌شوند قراردادن و استفاده از سوند یا کاتتر ادرار می‌باشد. کاتتر لوله نازک و منعطفی است که از طریق مجرای ادرار وارد مثانه شده و در طول و بعد از جراحی ادرار را تخلیه می‌کند. کاتتر ممکن است باعث آسیب دیدگی دیواره‌های اورترا شود، به خصوص اگر برای مدت طولانی درون مجرا باقی بماند.
کاتتریزاسیون
کاتتر یا سوند لوله نازکی است که درون مجرای ادرار قرار داده می‌شود تا ادرار را از مثانه به خارج از بدن منتقل کند. استفاده مکرر از سوند باعث حساسیت، التهاب، ایجاد بافت اسکار و در نهایت تنگ شدن مجرای ادرار می‌شود. این عارضه ممکن است به دلیل آسیب دیدگی اورترا در هنگام قرار دادن سوند یا واکنش شیمیایی بدن به جنس سوند رخ دهد. در برخی موارد کاتتر ممکن است باعث عفونت مجاری ادراری و در نتیجه التهاب و تشکیل بافت اسکار بر روی آن شود. افرادی که برای مدت طولانی از سوند استفاده کرده‌اند بیش از دیگران در معرض ابتلا به عفونت مجاری ادراری قرار دارند. برای کاهش ابتلا به این بیماری باید در هنگام کار گذاشتن سوند حتماً آن را استریل نمود.
پرتودرمانی
پرتودرمانی یکی از روش‌های درمان سرطان‌های مختلف از جمله سرطان پروستات و مثانه می‌باشد. با این حال تنگ شدن مجرای ادرار یکی از عوارض احتمالی این روش به حساب می‌آید.
علت اصلی بروز این عارضه به طور کامل مشخص نمی‌باشد؛ اما پزشکان احتمال می‌دهند تنگ شدن مجرا به دلیل آسیب دیدگی بافت اورترا در طول پرتودرمانی رخ دهد. در طول پرتودرمانی، پرتوهایی با انرژی بالا را به سلول‌های سرطانی می‌تابانند که باعث می‌شود دی‌ان‌ای آن‌ها از بین رفته و در نهایت سلول نابود شود. با این حالت بافت‌های سالم اطراف سلول‌های سرطانی نیز در معرض پرتو قرار گرفته و ممکن است آسیب ببینند.
اورترا توسط بافت‌هایی احاطه شده‌اند که ممکن است در طول پرتودرمانی آسیب ببینند. از بین این بافت‌ها می‌توان به غده پروستات، مثانه، حالب‌ها و عضلات کف لگن اشاره کرد. زمانی که این بافت‌ها آسیب می‌بینند، ملتهب شده و دچار بافت اسکار می‌شوند. این بافت‌های اسکار باعث تنگ شدن مجرای ادرار و در نتیجه سختی در ادرار کردن، ادرار دردناک و عوارض دیگر خواهند شد.
مادرزادی
بیماری‌های مادرزادی به بیماری‌های اطلاق می‌شود که از بدو تولد در بدن فرد وجود دارند. تنگی مجرای ادرار به صورت مادرزادی ممکن است به دلیل مواردی که در زمان رشد جنین رخ داده است ایجاد شود. یکی از این موارد تشکیل غیرعادی بافت مجرای ادرار است. در برخی موارد بافت اورترا به طور کامل رشد نکرده و باعث می‌شود تا این مجرا بیش از اندازه نازک یا ضعیف شود و بیش از پیش در معرض آسیب دیدگی قرار بگیرد.
از دیگر موارد می‌توان به رشد غیرطبیعی اندام‌های مجاور مجرای ادراری مانند پروستات و مثانه اشاره کرد. این اندام‌ها با فشار وارد کردن به اورترا باعث باریک و یا مسدود شدن آن می‌شوند. علاوه بر این برخی از بیماری‌های ژنتیکی مانند هیپوسپادیاس احتمال ابتلا به تنگی مجرای ادرار در آینده را افزایش می‌دهند.
بیماری‌های ایدیوپاتیک
تنگی مجرای ادراری ایدیوپاتیک به حالتی اطلاق می‌شود که هیچ علت شناخته شده‌ای برای بروز این بیماری وجود ندارد. به صورت کلی علت بروز تنگی مجرای ادراری ایدیوپاتیک هنوز به طور کامل مشخص نیست و به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.
علت تنگی مجرای ادرار در زنان
تنگی مجرای ادرار در مردان شیوع بیشتری دارد تا زنان. این بیماری در زنان بنا به دلایل مختلفی مانند آسیب دیدگی یا تروما، جراحی لگن و یا پرتودرمانی در اطراف لگن رخ می‌دهد. علاوه بر این التهاب و عفونت اورترا نیز می‌تواند باعث تنگی مجاری ادراری در زنان شود. در برخی موارد علت بروز این عارضه در زنان ناشناخته است.
علت تنگی مجرای ادرار در کودکان
تنگی مجرای ادراری در کودکان نادر می‌باشد اما می‌تواند بنا به دلایل مختلفی رخ دهد که برخی از آن‌ها با دلایل بروز این بیماری در بزرگسالان متفاوت می‌باشد.
رایج‌ترین دلیل تنگ شدن مجرای ادرار در پسربچه‌ها بیماری مادرزادی به نام دریچه پیشابراه خلفی می‌باشد. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که بافتی پرده مانند باعث انسداد جریان ادرار و در نتیجه تشکیل بافت اسکار و تنگ شدن مجرای ادرار می‌شود. دریچه پیشابراه خلفی در دوران نوزادی یا اوایل کودکی قابل تشخیص بوده و در پسران بیشتر از دختران رخ می‌دهد.
تنگ شدن مجرای ادرار در کودکان دختر رواج کمتری داشته به طور معمول به دلیل جراحی، آسیب دیدگی یا تروما و پرتودرمانی رخ می‌دهد.
از دیگر دلایل غیر رایج تنگی مجرای ادراری در کودکان می‌توان به تروما، عفونت و استفاده از سند اشاره کرد.
چه افرادی بیشتر در معرض تنگی مجرای ادرار قرار دارند؟
عوامل مختلفی احتمال ابتلا به تنگی مجرای ادراری را افزایش می‌دهند از جمله:
- جنسیت: مردان در مقایسه با زنان بیشتر در معرض ابتلا به تنگی مجرای ادرار قرار دارند.
- سن: تنگی مجرای ادرار در مردان بالای 50 سال رایج‌تر می‌باشد.
- سبک زندگی: برخی از موارد مانند سیگار کشیدن و نداشتن تغذیه مناسب احتمال تنگ شدن مجرای ادرار را افزایش می‌دهند.
در صورت مشاهده هر یک از علائم تنگی مجرای ادرار و تجربهٔ علت‌های ذکر شده، در اولین فرصت برای دریافت وقت معاینه از پزشک اورولوژیست و متخصص تنگی مجرای ادرار اقدام کنید.
آدرس و شماره تماس:
تهران – مطهری_روبروی بیمارستان جم_کوچه فجر_ساختمان زهره_طبقه ٥_واحد ١٦
سوالات متداول
رایج‌ترین دلیل تنگ شدن مجرای ادرار چیست؟
آسیب دیدگی یا تروما اولترا یا لگن رایج‌ترین دلیل تنگ شدن مجرای ادرار محسوب می‌شود.
آیا ممکن است چاقی باعث تنگ شدن مجرای ادرار شود؟
به صورت مستقیم خیر اما اضافه وزن و چاقی می‌تواند منجر به بیماری‌های مختلفی مانند دیابت، فشار خون و بیماری‌های قلبی عروقی شود. این بیماری‌ها خطر ابتلا به تنگ شدن مجرای ادرار را افزایش می‌دهند.
سیگار کشیدن چگونه باعث تنگ شدن مجرای ادرار می‌شود؟
سیگار کشیدن با افزایش احتمال عفونت مجاری ادراری و التهاب آن‌ها احتمال ابتلا به تنگی مجرای ادراری را افزایش می‌دهد. سیگار کشیدن سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و به پوشش مجاری ادرار آسیب می‌رساند و آن‌ها را بیش از پیش در معرض عفونت قرار می‌دهد.
تغذیه نامناسب چگونه باعث تنگ شدن مجرای ادرار می‌شود؟
بدن افرادی که تغذیه نامناسبی دارند به مرور زمان ضعیف شده و زودتر از دیگران به عفونت مبتلا می‌شوند. عفونت مجاری ادرار باعث التهاب اورترا و تشکیل بافت اسکار می‌گردد. این بافت اسکار مجرای ادرار را تنگ و مسدود می‌نماید.
آیا روش درمان تنگی مجرای ادرار نسبت به علت بروز آن متفاوت می‌باشد؟
بله روش درمان تنگی مجرای ادرار نسبت به علت بروز آن متفاوت می‌باشد. برای مثال اگر این عارضه به دلیل التهاب و عفونت رخ داده باشد می‌توان آن را به کمک داروهای ضدالتهاب و آنتی‌بیوتیک درمان نمود و در مواردی که بیماری به دلیل تشکیل بافت اسکار ایجاد شده باشد باید به کمک جراحی و ترمیم مجرا آن را درمان کرد.
