احتباس ادراری وضعیتی است که در آن فرد قادر به تخلیه کامل مثانه خود نخواهد بود. این عارضه ممکن است توسط عوامل مختلفی ایجاد شده باشد، اما یکی از علل اصلی احتباس ادراری، تنگی مجرای ادرار است که به اصطلاح عامیانه‌تر، باریک شدن مجرای ادراری بوده که باعث محدود شدن جریان ادرار می‌گردد. تنگی مجرای ادراری می‌تواند هم در مردان و هم در زنان رخ دهد، اما در مردان شایع‌تر است. درمان عارضه احتباس ادراری ناشی از تنگی مجرای ادرار، می‌تواند شامل دارو، جراحی یا استفاده از تکنیک‌های خاصی برای گشاد کردن مجرای ادراری باشد. همچنین در افرادی که احتباس ادراری یا علائم مشابه دارند، مراجعه به متخصص اورولوژی و تنگی مجرای ادراری برای تعیین علت و درمان مناسب مهم است.
احتباس ادراری چیست؟
احتباس ادراری عارضه‌ای است که با وجود آن شما قادر به تخلیه کامل مثانه خود از ادرار نخواهید بود. احتباس ادراری یک بیماری نیست، بلکه عارضه‌ای است که ممکن است با سایر بیماری‌ها مانند پروستات در مردان یا سیستوسل در زنان مرتبط باشد. احتباس ادراری می‌تواند حاد یا مزمن باشد.
- احتباس حاد ادراری: این عارضه به طور ناگهانی اتفاق افتاده و فقط مدت کوتاهی طول می‌کشد. افراد مبتلا به احتباس حاد ادراری با وجود داشتن مثانه پر قادر به ادرار‌کردن نیستند. احتباس حاد ادراری می‌تواند باعث درد شدید و تهدیدی برای زندگی فرد شود.
- احتباس مزمن ادراری: احتباس مزمن ادراری با گذشت زمان ایجاد می‌شود. افراد مبتلا به احتباس مزمن ادراری قادر به ادرار‌کردن هستند اما نمی‌توانند ادرار را به طور کامل از مثانه خود تخلیه کنند. بسیاری از افراد مبتلا به احتباس مزمن ادراری نمی‌دانند که به این عارضه مبتلا هستند زیرا معمولا بدون علائم هستند.
هشدار: اگر به طور ناگهانی توانایی ادرار‌کردن را از دست داده‌اید، سریع به پزشک مراجعه کنید.
علائم احتباس ادراری
- کاهش جریان تخلیه ادرار
- تخلیه ناقص مثانه
- اسپری شدن ادرار هنگام ادرار‌کردن.
- سختی، زور زدن یا درد هنگام ادرار‌کردن.
- افزایش ضرورت ادرار‌کردن یا به عبارت دیگر تکرر ادرارش
- عفونت مجاری ادراری
علت احتباس ادراری چیست؟
احتباس ادراری می‌تواند توسط عوامل مختلفی ایجاد شود، از جمله:
تنگی مجرای ادرار
تنگی مجرای ادرار یکی از مهم‌ترین علل احتباس ادرار بوده و وضعیتی است که در آن مجرای ادرار (لوله‌ای که ادرار را از مثانه به خارج از بدن می‌برد) باریک یا مسدود شده و عبور ادرار را دشوار می‌سازد.
بزرگ شدن غده پروستات در مردان
بزرگ شدن غده پروستات در مردان (هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH) می‌تواند باعث احتباس ادراری شود. آناتومی غده پروستات بدین شکل است که، مجرای ادرار را احاطه کرده و با بزرگتر شدن آن، به مجاری ادرار فشار آورده و می‌تواند دهانه مجرای ادرار را باریک و دفع ادرار را دشوار سازد.
مشکلات عضلانی مثانه
مشکلات عضلانی مثانه، مانند داشتن مثانه ضعیف یا بیش فعال، می‌تواند باعث کاهش توانایی مثانه برای انقباض و دفع ادرار و به طبع باعث احتباس ادراری شود. در مثانه ضعیف، عضله آنقدر قوی نیست که بتواند تمام ادرار را بیرون بریزد، در حالی که در مثانه بیش فعال، عضله ممکن است به طور مکرر منقبض شده و باعث تخلیه زود‌هنگام ادرار گردد.
بیماری‌های مرتبط با عصب
برخی از بیماری‌ها مانند آسیب نخاعی، ام اس (مولتیپل اسکلروزیس) یا بیماری پارکینسون نیز می‌توانند بر اعصابی که عملکرد مثانه را کنترل میکنند، تأثیر بگذارند
مصرف برخی داروها
برخی از داروها مانند آنتی هیستامین‌ها، ضد احتقان‌ها و برخی داروهای ضد افسردگی، همگی می‌توانند به عنوان عارضه جانبی، باعث احتباس ادراری گردند.
یبوست
یبوست شدید می‌تواند به مثانه فشار وارد کرده و از تخلیه ادرار جلوگیری کند.
سنگ مثانه
داشتن سنگ مثانه می‌تواند باعث احتباس ادرار شود؛ زیرا می‌تواند باعث مسدود شدن جریان ادرار از مثانه به سمت بیرون باشد. این انسداد به خودی خود باعث افزایش حجم مثانه و ناتوانی در تخلیه کامل شده و به طبع منجر به بروز علائم احتباس ادراری می‌گردد.
سرطان
انواع خاصی از سرطان، مانند سرطان پروستات یا مثانه، می‌توانند باعث احتباس ادراری شوند. سرطان می‌تواند به طرق مختلف باعث احتباس ادراری شود. بدین شکل که، اگر تومور در غده پروستات یا مثانه ایجاد شود، می‌تواند مجرای ادرار را مسدود کرده و باعث سختی در ادرار‌کردن و یا همان احتباس ادراری گردد.
تنگی مجرای ادرار چگونه باعث احتباس ادراری می‌شود؟
هنگامی که مجرای ادرار تنگ می‌شود، می‌تواند یک انسداد یا یک مانع ایجاد کرده که جریان ادرار را مختل می‌سازد، بنابراین وقتی جریان ادرار مسدود می‌شود، عضلات مثانه باید برای بیرون راندن ادرار سخت‌تر کار کنند که منجر به احتباس ادراری می‌گردد. تنگی مجرای ادرار به نوبه خود می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله ضربه ناگهانی، عفونت، التهاب یا داشتن سابقه جراحی یا پرتودرمانی باشد.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر در ادرار‌کردن مشکل دارید یا حس دفع ادرار در شما کم شده است، بهتر است هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید، زیرا همگی این علائم می‌توانند نشانه‌های احتباس ادراری باشند.
تشخیص احتباس ادراری
روش‌های تشخیص احتباس ادراری عبارت‌اند از:
معاینه فیزیکی
پزشک شما، معاینه فیزیکی شامل بررسی زیر شکم، معاینه رکتوم و ارزیابی عصبی را انجام می‌دهد.
سیستوسکوپی
سیستوسکوپی روشی است که در آن از یک سیستوسکوپ (ابزاری بلند و نازک) برای مشاهده داخل مجرای ادرار و مثانه استفاده می‌شود. در حین این معاینه، پزشک به دنبال مشاهده تورم، قرمزی، علائم عفونت، سرطان و مشکلات ساختاری خواهد بود.
آزمایش ادرار
آزمایشی که رنگ، شفافیت و ترکیب شیمیایی ادرار را بررسی کرده و وجود هرگونه علائم عفونت یا سایر ناهنجاری‌ها را رد یا اثبات می‌کند.
آزمایشات تصویربرداری
پزشک شما ممکن است از آزمایشات تصویربرداری مجاری ادراری زیر برای تشخیص سایر علل بروز احتباس ادراری استفاده کند:
- سی تی اسکن (CT): که از ترکیبی از اشعه ایکس و فناوری کامپیوتری برای ایجاد تصاویری از دستگاه ادراری شما استفاده می‌کند.
- اولتراسوند: نوعی شیوه تصویربرداری است که از امواج صوتی برای مشاهده ساختارهای داخل بدن بدون قرار گرفتن در معرض تشعشع استفاده می‌کند.
- سیستومتروگرام تخلیه ادراری (VCUG): که در آن از اشعه ایکس برای نشان دادن چگونگی جریان ادرار از طریق مثانه و مجرای ادرار استفاده می‌گردد.
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI): که در آن از آهن ربا و امواج رادیویی برای تهیه تصاویری از دستگاه ادراری و ستون فقرات استفاده می‌شود.
- سونوگرافی: با ایجاد یک تصویر از مثانه و تعیین اینکه آیا مقدار قابل توجهی ادرار پس از دفع ادرار در مثانه باقی مانده است یا خیر، در فرایند تشخیص استفاده می‌شود.
درمان احتباس ادراری ناشی از تنگی مجرای ادرار
همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، بدون درمان، عارضه احتباس ادراری ادامه خواهد داشت که در نهایت می‌تواند منجر به بزرگ شدن مثانه و مشکلات کلیوی شود.
همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، در صورتی که درمان لازم برای بیمار انجام نشود، عارضه احتباس ادراری ادامه خواهد داشت که در نهایت می‌تواند منجر به بزرگ شدن مثانه و مشکلات کلیوی شود.
به همین منظور، شیوه‌های درمانی این عارضه عبارتند از:
دیلاتاسیون
این کار معمولا در مطب اورولوژیست با تزریق بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. تنگی مجرای ادرار با استفاده از دیلاتور انجام می‌شود. یک بالن مخصوص روی کاتتر وجود دارد که می‌تواند باعث ایجاد کشش در بافت شود. اما این کشش برای درمان کافی نبوده و نیاز به تکرار منظم دارد.
اورتروتومی
برای این کار از یک اسکوپ مخصوص استفاده می‌گردد که در امتداد مجرای ادرار حرکت می‌کند تا زمانی که به محل تنگی برسد. از تیغه چاقو یا لیزر تعبیه شده در انتهای سیستوسکوپ برای ایجاد برش و شکاف استفاده می‌شود. همچنین ممکن است یک کاتتر در مجرای ادرار قرار داده شود تا شکاف را باز نگه داشته و باعث بهبودی کامل بشود. زمان پیشنهادی برای خروج کاتتر را پزشک مشخص می‌کند.
جراحی باز
انتخاب نوع شیوه جراحی، بر اساس محل و طول تنگی و میزان حاد بودن آن مشخص می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که هیچ درمان واحدی برای همه انواع تنگی مناسب نیست. دو نوع اصلی جراحی باز شامل “اورتروپلاستی آناستوموز” و “اورتروپلاستی جایگزین” می‌باشد.
- اورتروپلاستی آناستوموز: این روش معمولاً برای تنگی‌های کوتاه مجرای ادرار استفاده می‌شود. در این حالت برشی بین کیسه بیضه و راست روده ایجاد می‌شود. پس از برداشتن عامل تنگی مجرای ادرار، برش را مجددا بخیه میکنند. این عمل معمولاً به صورت سرپایی در بیمارستان انجام می‌شود. در این روش همچنین یک کاتتر کوچک و نرم به مدت ۱۰ تا ۲۱ روز در آلت تناسلی باقی می‌ماند. و هنگامی که پزشک تشخیص دهد، برداشته می‌شود.
- اورتروپلاستی جایگزین: اورتروپلاستی جایگزین نیز نوعی روش جراحی بوده که برای درمان تنگی مجرای ادرار استفاده می‌شود. این روش شامل برداشتن قسمت باریک یا زخم شده مجرای ادرار و جایگزینی آن با بافتی است که معمولاً از پوست آلت تناسلی گرفته می‌شود. سپس پیوند در جای خود دوخته شده و یک کانال جدید و بازتر برای جریان ادرار ایجاد می‌کند. این روش معمولاً برای تنگی مجاری ادراری پیچیده‌تر، استفاده می‌شود که با روش‌های کم تهاجمی قابل درمان نیستند.
عوارض و خطرات احتباس ادراری ناشی از تنگی مجرای ادرار
افرادی که احتباس ادراری دارند ممکن است عوارض زیر را تجربه کنند:
- عفونت مجاری ادراری: وقتی مجرای ادرار شما به طور کامل تخلیه می‌شود، باکتری‌هایی که به طور معمول در دستگاه ادراری شما وجود دارند، هنگام ادرار‌کردن خارج می‌شوند. با وجود داشتن عارضه احتباس ادراری، ادرار شما به طور کامل خارج نمی‌شود و به طبع باکتری‌های معمولی بی‌ضرر فرصتی برای تکثیر و عفونت در دستگاه ادراری شما پیدا میکنند. اگر این عفونت به کلیه‌های شما سرایت کند، ممکن است مشکلات جدی را به وجود آورد.
- آسیب مثانه: اگر عارضه احتباس ادراری درمان نشود، ممکن است مثانه شما بیش از حد یا برای طولانی مدت تحت فشار باشد. زمانی که این حالت رخ می‌دهد، ماهیچه‌های مثانه ممکن است آسیب ببینند و دیگر به درستی کار نکنند.
- آسیب کلیه: مجرای ادرار شما طوری طراحی شده است که ادرار از کلیه‌ها، از طریق حالب (میزنای)، به مثانه و از مجرای ادرار خارج می‌گردد. هنگامی که احتباس ادراری دارید، نمی‌توانید ادرار را از مثانه تخلیه کنید و ممکن است ادرار به کلیه‌های شما برگردد. در این حالت، کلیه‌های شما می‌توانند آنقدر پر از ادرار شوند که متورم شده و اندام‌های مجاور را تحت فشار قرار دهند. این فشار می‌تواند به کلیه‌ها آسیب رسانده و در برخی موارد ممکن است منجر به بیماری مزمن کلیه و نارسایی آن شود.
- بی اختیاری ادرار: وقتی مثانه شما به طور کامل خالی نمی‌شود، می‌تواند منجر به نشت ادرار شود که به آن بی اختیاری ادراری نیز گویند.
پیشگیری از احتباس ادراری ناشی از تنگی مجرای ادرار
احتباس ادراری ناشی از تنگی مجرای ادرار را می‌توان با رعایت موارد زیر پیشگیری کرد یا به حداقل رساند:
- درمان فوری پزشکی: اگر مشکوک به تنگی مجرای ادرار هستید، مهم است که در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرده تا از بروز عوارضی مانند احتباس ادراری جلوگیری کنید.
- برنامه ریزی برای ادرار کرد: در مواردی که احتباس ادراری نگران کننده است، می‌توانید برای جلوگیری از پر شدن بیش از حد مثانه، برای دفع ادرار زمانبندی معین داشته باشید.
- تمرینات کف لگن: ورزش‌هایی مانند تمرینات کگل می‌تواند به تقویت عضلات کف لگن کمک کرده که به خودی خود می‌تواند عملکرد مثانه را بهبود بخشیده و خطر احتباس ادراری را کاهش دهد.
- اجتناب از یبوست: یبوست می‌تواند فشار بر مثانه را افزایش داده و ادرار را دشوارتر کند، بنابراین داشتن یک رژیم غذایی با فیبر بالا و هیدراته ماندن مهم است.
- پرهیز از مصرف برخی داروها: برخی داروها مانند ضداحتقان‌ها و آنتی هیستامین‌ها می‌توانند باعث احتباس ادرار در برخی افراد شوند. تنها به خاطر داشته باشید که قبل از مصرف حتماً با پزشک خود در مورد عوارض جانبی احتمالی هر دارو صحبت کنید.
سوالات متداول
آیا می‌توان با استفاده از دارو، احتباس ادراری را درمان کرد؟
نه، هیچ دارویی برای کمک به درمان احتباس ادراری وجود ندارد.
آیا احتباس ادراری ناشی از تنگی مجرای ادرار می‌تواند یک بیماری مزمن باشد؟
بله ممکن است مزمن باشد.
آیا احتباس ادراری ناشی از تنگی مجرای ادرار ممکن است دوباره رخ دهد؟
بروز مجدد این عارضه، بین ۲٪ تا ۳۶.۴٪ متغیر است.
شدت تنگی مجرای ادرار چگونه بر درمان احتباس ادراری تأثیر گذار است؟
شدت تنگی مجرای ادرار می‌تواند بر نوع درمان توصیه شده برای احتباس ادراری تأثیر بگذارد. به طور کلی، اگر تنگی خفیف باشد، ممکن است درمان‌های کم تهاجمی مانند دیلاتاسیون مجرای ادرار یا اورتروتومی توصیه شوند. اما برای موارد شدیدتر ممکن است جراحی باز توصیه گردد.
آیا تغییراتی در رژیم غذایی وجود دارد که به احتباس اداری ناشی از تنگی مجرای ادرار کمک کند؟
درمان قطعی تنگی مجرای ادرار، جراحی می‌باشد با این حال به افرادی که دچار تنگی مجرا شده‌اند توصیه می‌شود رژیم غذایی مناسبی داشته باشند.
- ماش، برنج، آب نارگیل، خرما و غیره به عملکرد صحیح دستگاه گوارش کمک می‌کند.
- توت، گشنیز، خیار، هندوانه، آلو، کرفس و غیره انسداد مثانه را برطرف می‌کند.
