باریک‌بودن جریان ادرار می‌تواند ناشی از پارامترهای مختلفی مثل تنگی یا انسداد مجرای ادرار و هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH) باشد. این مشکلات، کاهش جریان ادرار و شاید نشانه‌های دیگری را به همراه می‌آورد. روند تشخیص عامل ایجاد این مشکل می‌تواند شامل یک ارزیابی کامل پزشکی، معاینه بیمار و استفاده از آزمایشات تشخیصی مثل بررسی ادرار و آزمایشات تصویربرداری شود. یافتن دلیل و نشانه‌های همراه با این مشکل برای انتخاب روش درمان مناسب، ضروری است.
دلایل باریک‌شدن جریان ادرار
باریک‌بودن ادرار در اکثر موارد می‌تواند ناشی از وجود نوعی انسداد در مجرای ادرار باشد. از جمله دلایل باریک‌شدن جریان ادرار عبارت‌اند از:
تنگی مجرای ادرار
اگرچه اسم این مشکل، تنگی مجرای ادرار است اما بیمار در این شرایط ممکن است با تنگی یا انسداد لوله دفع ادرار مواجه باشد. این مشکل ممکن است در اثر التهاب، تشکیل بافت اسکار، ضربه یا مشکلات پزشکی قبلی رخ دهد. تنگی یا انسداد مجرای ادرار یکی از دلایل باریک‌بودن جریان ادرار است.
نشانه‌های تنگی مجرای ادرار
واضح‌ترین نشانه تنگی مجرای ادرار، ضعیف‌شدن جریان ادرار است. از نشانه‌های دیگر تنگی مجرای ادرار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وارد شدن فشار به فرد در زمان ادرار
- درد همراه با ادرار
- عفونت مجرای ادرار
- التهاب پروستات
بعضی بیماران مبتلا به تنگی شدید مجرای ادرار، امکان ادرار را به کلی از دست می‌دهند. به این حالت، احتباس ادراری نیز گفته می‌شود که به مراقبت‌های پزشکی فوری نیاز دارد. با بازگشت ادرار به کلیه‌ها و تخلیه نامناسب کلیه، احتمال هیدرونفروز و نارسائی کلیوی نیز بالا می‌رود.
التهاب پروستات، یکی دیگر از نشانه‌های تنگی مجرای ادرار است. پروستات در اطراف مجرای ادرار و زیر مثانه قرار دارد و التهاب آن تحت عنوان پروستاتیت شناخته می‌شود. برگشت ادرار نیز می‌تواند عفونت پیچیده مجرای ادراری را به همراه بیاورد که البته می‌توان آن را با مصرف آنتی‌بیوتیک و درمان تنگی مجرای ادرار برطرف کرد.
درمان تنگی مجرای ادرار
تصمیم‌گیری درباره روش درمان تنگی مجرای ادرار، با توجه به یافته‌های بدست آمده از آزمایشات تصویربرداری انجام می‌شود. از روش‌های درمان تنگی مجرای ادرار عبارتند از:
- دیلاتاسیون مجرای ادرار
- یورتروتومی داخلی
- بازسازی مجرای ادرار
برای تنگی یا انسداد کوتاه مجرای ادرار، ابتدا روش‌های دیلاتاسیون مجرا یا یورتروتومی داخلی استفاده می‌شود. در این روش که تحت بیهوشی انجام می‌شود، مجرای ادرار به وسیله ابزار گشادکننده و یک سیستوسکوپ، به تدریج بازتر می‌شود. یورتروتومی مربوط به حالتی است که سیستوسکوپ برای بریدن حلقه بافت اسکار و رفع انسداد، به یک ابزار برنده مجهز می‌شود.
معمولا کاتتر تا سه الی پنج روز بعد از عمل در داخل مجرا باقی می‌ماند. شایع‌ترین مشکلی که ممکن است بعد از دیلاتاسیون یا یورتروتومی رخ می‌دهد، بازگشت تنگی مجرای ادرار است؛ اما در بسیاری از موارد هم اینچنین نمی‌شود. وجود خون در ادرار بعد از این درمان یا به طور کلی هر درمان دیگر روی مجرای ادرار، طبیعی است.
اگر دیلاتاسیون یا یورترومی در باز کردن تنگی مجرای ادرار موفق نبود، باید از جراحی بازسازی مجرا برای دستیابی به نتیجه طولانی‌مدت و مطمئن استفاده کرد. در مواردی از جراحی بازسازی مجرای ادرار، ابتدا بافت اسکار مجرا برداشته و دو انتهای باقیمانده به هم بخیه می‌شود. اگر امکان این کار وجود نداشته باشد، بازسازی مجرای ادرار با استفاده از پوشش داخلی دهان یا فلپ‌های پوستی آلت تناسلی یا کیسه بیضه انجام می‌شود. این روش درمانی، شکل متفاوتی از یورتروپلاستی است که در اکثر موارد با موفقیت طولانی مدت همراه می‌شود.
هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH)
BPH به بزرگ‌شدگی غیرسرطانی غده پروستات گفته می‌شود که عمدتا مردان سالمند را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بزرگ‌شدن پروستات، مجرای ادرار را تحت فشار قرار می‌دهد و همین موضوع هم باریک‌شدن جریان ادرار را به همراه می‌آورد.
نشانه‌های BPH
نشانه‌های BPH می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- سختی شروع ادرار، علیرغم وجود فشار
- قطره‌ای شدن ادرار در انتهای تخلیه
- نیاز ناگهانی و ضروری به تخلیه ادرار
- تکرر ادرار
- احساس تخلیه ناقص مثانه
- لزوم بیدارشدن در شب برای تخلیه ادرار
با افزایش حساسیت مثانه به حفظ ادرار، احتمال بروز بی‌اختیاری مرد (ناتوانی در کنترل ادرار و خیس کردن رختخواب در شب به دلیل ناتوانی در واکنش سریع به نیاز ناگهانی به تخلیه ادرار) نیز بالا می‌رود.
احساس سوزش یا درد همراه با ادرار در صورت وجود تومور مثانه، عفونت یا سنگ رخ می‌دهد. وجود خون در ادرار (هماتوریا) می‌تواند نشانه‌ای از BPH باشد، اما اکثر مردان مبتلا به BPH درگیرهماتوریا نیستند.
درمان هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات
وقوع BPH قابل پیش‌بینی نیست و نشانه‌های آن نیز ممکن است در طول سالیان، ثابت باشد و یا حتی بهتر شود. کاهش پیشرونده اندازه مجرا، افزایش فشار برای تخلیه ادرار و احساس تخلیه ناقص مثانه از بارزترین نشانه‌های نیاز به درمان این مشکل است. اگرچه بهم‌ریختگی خواب برای تخلیه ادرار را می‌توان آزاردهنده‌ترین نشانه BPH دانست، اما نمی‌تواند تعیین‌کننده نیاز به مداخلات پزشکی در آینده باشد.
از نشانه‌هایی که ممکن است با عدم درمان انسداد مجرای ادرار ایجاد شود، می‌توان به ضخامت دیواره مثانه و کاهش ظرفیت آن، عفونت ادراری و سنگ مثانه، و فشاری اشاره کرد که به کلیه‌ها آسیب می‌زند.
تصمیمات مرتبط با درمان BPH، به شدت نشانه‌ها (که با شاخص AUA ارزیابی می‌شود)، شدت آسیب‌دیدگی مجرای ادرار و سلامت فرد بستگی دارد. به طور کلی، کسی که مشکل جدی دیگری غیر از چند نشانه کلی ندارد، نیازی به درمان خاصی ندارد. مداخلات پزشکی (معمولا جراحی) در موارد زیر ضرورت پیدا می‌کند:
- تخلیه ناقص مثانه ناشی از آسیب دیدگی کلیوی
- ناتوانی کامل در تخلیه ادرار بعد از احتباس ادراری حاد
- بی‌اختیاری ناشی از پرشدگی بیش از حد و افزایش حساسی مثانه
- سنگ مثانه
- عفونت ادراری
- هماتوریای عودکننده شدید
- نشانه‌هایی که برای کاهش کیفیت زندگی بیمار کافی باشند.
التهاب مجرای ادرار
اورتریت به التهاب (تورم و سوزش) مجرای ادرار گفته می‌شود که معمولا در نتیجه عفونت رخ می‌دهد. دلیل التهاب مجرای ادرار در اغلب موارد، و البته نه همیشه، عفونت‌های مقاربتی (STI) است. از نشانه‌های التهاب مجرای ادرار می‌توان به تورم و تنگی مجرای ادرار و نتیجتا، باریک‌شدن جریان ادرار اشاره کرد.
نشانه‌های اورتریت
نشانه‌های التهاب مجرای ادرار عبارتند از:
- درد همراه با ادرار
- درد همراه رابطه جنسی
- خارش نوک مجرای ادرار
- ترشحات آلت تناسلی شامل چرک یا خون
- درد لگن
درمان التهاب مجرای ادرار
مضرف آنتی‌بیوتیک، به تنهایی یا در کنار درمان‌های دیگر، اصلی‌ترین راه درمان التهاب مجرای ادرار است. بعضی از آنتی‌بیوتیک‌های مصرفی برای درمان التهاب مجرای ادرار عبارتند از:
- آزیترومایسین
- داکسی سایکلین
- اوفلوکساسین
- لووفلوکساسین
- سفتریاکسون
- سفکسیم
در صورتی که پزشک از وجود عفونت تقریبا مطمئن باشد، می‌تواند تجویز مصرف آنتی‌بیوتیک را حتی قبل از دریافت نتیجه آزمایش نیز شروع کند؛ مصرف مسکن هم معمولا در کنار آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود.
اگر التهاب مجرای ادرار در اثر ساییدگی یا در اثر مصرف مواد شیمیایی محرک مثل صابون یا اسپرم‌کش باشد، احتمالا با توصیه پزشک مبنی بر توقف پوشیدن لباس‌های تنگ، توقف استفاده از مواد محرک یا کاهش زمان مرتبط با فعالیت‌های عامل ایجاد ساییدگی مواجه شوید.
دیورتیکول مجرای ادرار
مجرای ادرار، لوله حامل ادرار از مثانه به بیرون از بدن است که طول آن در زنان، تنها 4 سانتیمتر است. دیورتیکول مجرای ادرار (UD) به حالتی گفته می‌شود که یک حفره یا کیسه ناخواسته در مسیر مجرای ادرار تشکیل می‌شود. موقعیت قرارگیری آن به شکلی است که زمینه تجمع ادرار و حتی چرک در آن فراهم می‌شود و می‌تواند عفونت یا مشکلات دیگر را به همراه بیاورد. یکی از موارد ناشی از دیورتیکول، انسداد یا باریک‌شدن دهانه مجرا و نتیجتا کاهش جریان ادرار است.
نشانه‌های دیورتیکول مجرای ادرار
درد ناحیه لگن یکی از نشانه‌های رایج در بین بسیاری از زنان مبتلا به UD است. از نشانه‌های دیگر دیورتیکول مجرای می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عفونت مکرر مجرای ادرار
- ترشح قطرات ادرار بعد از اتمام آن
- درد همراه با ادرار
- نیاز مکرر و فوری به ادرار
- وجود خون در ادرار
- درد همراه با رابطه جنسی
این نشانه‌ها ممکن است ایجاد شده و از بین بروند.
درمان UD
معمولا جراحی، بهترین گزینه درمان UD است که البته شاید برای همه مناسب نباشد. بعضی زنان قبل از تصمیم‌گیری درباره جراحی، ابتدا منتظر بزرگتر‌شدن UD یا بدتر‌شدن نشانه‌ها می‌مانند. انجام معاینات و چکاپ‌های دوره‌ای برای ارزیابی پیوسته وضعیت این زنان از اهمیت بالایی برخوردار است.
حساسیت ناحیه درمان باعث می‌شود که این جراحی، عمدتا توسط یک متخصص اورولوژیست انجام می‌شود. توجه به عدم آسیب دیدگی مجرای ادرار در طول این جراحی بسیار مهم است. پزشک با توجه به فاکتورهای مختلفی مثل اندازه و موقعیت کیسه UD، آن را بر می‌دارد. اما ممکن است که دهانه کیسه را بریده و محتویات آن را تخلیه کنند و یا با ایجاد بازشویی از آن به درون رحم، زمینه تخلیه محتویات آن را فراهم کند. پزشک در طول جراحی UD، می‌تواند بعضی مشکلات ناشی از بی‌اختیاری ادراری را نیز برطرف کند.
بعضی بیماران باید حداقل تا 24 ساعت بعد از جراحی، آنتی‌بیوتیک مصرف کنند و احتمال دارد تا برای کمک به تخلیه ادرار در طول دوره نقاهت (معمولا دو تا سه هفته)، کاتتر داخل مجرای ادرار باقی بماند. جراح بعد از گذشت چند هفته از جراحی، برای بررسی روند درمان و برداشتن کاتتر، یک سری آزمایش را در نظر می‌گیرد.
انقباض گردن مثانه
انقباض گردن مثانه، مشکل نادری است که عمدتا بعد از جراحی پروستات در مردان رخ می‌دهد. از روش‌های تلسکوپی مختلفی برای درمان بزرگ شدن پروستات یا هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات استفاده می‌شود. این مشکل را می‌توان با مصرف دارو یا جراحی تلسکوپی (یک روش جراحی کم تهاجم) و بریدن بخشی از غده پروستات درمان کرد. امکان بروز انقباض گردن مثانه یا تشکیل بافت اسکار در محل برخورد خروجی مثانه و پروستات (پروستات بین مثانه و مجرای ادرار قرار دارد)، بعد از جراحی پروستات وجود دارد.
یکی از روش‌های درمان سرطان پروستات، برداشتن پروستات است. در صورت برداشته شدن غده پروستات، گردن مثانه که به پروستات متصل بود، حال به مجرای ادرار متصل می‌شود. این اتصال تحت عنوان آناستوموز شناخته می‌شود و در مواردی از جراحی پروستات، بافت پیوندی فیبروز جایگزین بافت عضلانی نرمال گردن مثانه می‌شود. بافت اسکار تشکیل شده در آناستوموز، می‌تواند باعث باریک‌شدن و یا حتی بسته شدن کامل فاصله بین مثانه و مجرای ادراری شود.
نشانه‌های انقباض گردن مثانه
مردان معمولا در فاصله سه تا شش ماه بعد از جراحی پروستات، شاهد نشانه‌های انقباض گردن مثانه خواهند بود. ابتدا، فرد ممکن است با کاهش تدریجی جریان ادرار مواجه شود و شاید چشم پوشی از آن، مشکل را به جایی برساند که جلوی تخلیه ادرار را بگیرد. در موارد دیگر، فرد با ترشح ادرار در صورت پر شدن مثانه مواجه می‌شود که این مشکل تحت عنوان بی‌اختیاری ادرار سرریزی شناخته می‌شود.
بعضی از نشانه‌های انقباض گردن مثانه عبارتند از:
- نیاز به فشار برای شروع ادرار
- شروع با تاخیر ادرار (بعد از احساس نیاز فوری به ادرار)
- سرعت یا شدت کم جریان ادرار
- ادراری که شروع و متوقف می‌شود.
- احساس تخلیه ناقص ادرار
درمان انقباض گردن مثانه
مشکل انقباض گردن مثانه را می‌توان با کمک دیلاتاسیون (یک روش غیرجراحی که می‌توان آن را در مطب پزشک نیز انجام داد) برطرف کرد. لوله‌هایی که قطرشان به تدریج افزایش می‌یابد و از این طریق منجر به گشادترشدن لوله مجرا و نتیجتا رفع تدریجی تنگی یا انسداد مجرای ادرار و فراهم شدن امکان تخلیه مثانه می‌شود.
می‌توان از یک جراحی تحت عنوان تراشیدن پروستات از طریق مجرای ادرار (TURP) برای کاهش نشانه‌های انقباض گردن مثانه استفاده کرد؛ این جراحی تحت بیهوشی انجام می‌شود. یک ریزکتوسکوپ (نوعی سیستوسکوپ) برای انجام جراحی و مشاهده گردن مثانه، از طریق مجرای ادرار وارد می‌شود. یک برش کوچک به وسیله سیستوسکوپ در گردن مثانه زده می‌شود تا باز شده و امکان تخلیه ساده‌تر ادرار از مثانه فراهم شود
مصرف دارو
بعضی داروهای خاص مثل آلفا-بلاکرها که برای درمان فشار خون بالا یا نشانه‌های ادراری مصرف می‌شوند، باعث شدن عضلات پروستات و گردن مثانه می‌شود که می‌تواند باریک‌شدن جریان ادرار را به همراه بیاورد.
نشانه‌ها
نشانه‌های ناشی از مصرف دارو به نوع داروی مصرفی بستگی دارد و از این جهت نمی‌توان نشانه مشخصی برای آن‌ها نام برد.
درمان
به طور کلی، عوارض جانبی اکثر داروها موقتی هستند و بعد از قطع دارو از بین می‌روند. اما اگر عوارض جانبی یک دارو منجر به مشکلات ادراری جدی مثل احتباس ادراری (مشکل در تخلیه مثانه) شود، باید سریعا با پزشکتان تماس بگیرید و به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید.
مشکلات مادرزادی
وجود بعضی مشکلات مادرزادی در بعضی افراد می‌تواند منجر به باریک‌شدن جریان ادرار، و بعضی مشکلات دیگر نیز می‌تواند کاهش شدت جریان ادرار را به همراه بیاورند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنم؟
فرد مبتلا به باریک‌بودن جریان ادرار باید در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر، سریعا به پزشک مراجعه کند:
- ناتوانی در تخلیه ادرار
- تب
- لرز
- کمردرد
- رعشه
- حالت تهوع
تشخیص باریک‌بودن جریان ادرار
فرایند تشخیص دلیل باریک‌شدن جریان ادرار معمولا شامل ترکیبی از ارزیابی سوابق پزشکی، معاینات جسمانی و آزمایشات تشخیصی می‌شود. در اینجا به بعضی از مراحل فرایند تشخیصی اشاره خواهیم کرد:
- سوابق پزشکی: پزشکتان سوالاتی از شما می‌پرسد که شامل شامل شکل شروع ادرار، شدت جریان ادرار و عواملی می‌شود که نشانه‌هایتان را بهتر یا بدتر می‌کند. آن‌ها همچنین سوالاتی از سوابق پزشکی، جراحی‌های قبلی و داروهای مصرفیتان می‌پرسند.
- معاینات جسمانی: برای این موضوع، معاینات آلت تناسلی و مقعدی (برای زنان و مردان) انجام می‌شود. پزشک، بزرگ شدگی یا وجود ناهنجاری در پروستات مردان را نیز بررسی می‌کند. این معاینات به ارزیابی تنگی مجرای ادرار و وجود هر گونه ناهنجاری کمک می‌کند.
- آزمایش ادرار: نمونه ادرار بیمار برای بررسی وجود خون، عفونت یا مسائل دیگر موثر بر باریک‌شدن جریان ادرار مورد آزمایش قرار می‌گیرد.
- آزمایشات تصویربرداری: از آزمایشات تصویربرداری مختلفی برای مشاهده مجرای ادراری و وجود هر گونه مشکل در این مجرا استفاده می‌شود که از جمله این آزمایشات عبارتند از:
- اولتراسوند: از امواج صوتی برای تصویربرداری از کلیه‌ها، مثانه و مجرای ادرار استفاده می‌شود.
- یوروفلومتری: از این این آزمایش برای اندازه گیری شدت جریان ادرار در حین تخلیه استفاده می‌شود و اطلاعاتی درباره قدرت و حجم جریان ادرار فراهم می‌کند.
- سیستوسکوپی: یک لوله نازک و معطف مجهز به دوربین (سیستوسکوپ) که برای ارزیابی داخل مجرای ادراری و کلیه‌ها، وارد مجرا می‌شود و به پزشک در تشخیص وجود تنگی، انسداد یا هر گونه ناهنجاری دیگر کمک می‌کند.
- سیستواورتروگرام ادراری (VCUG): یک ماده رنگی به درون مثانه تزریق می‌شود و به کمک اشعه ایکس از فرایند تخلیه ادرار عکس‌برداری می‌شود تا ضمن مشاهده جریان ادراری، هر گونه ناهنجاری ساختاری تشخیص داده شود.
- ام‌آر‌آی یا سی‌تی‌اسکن: به کمک این روش‌ها می‌توان به تصاویر جزئی از مجرای ادراری دست پیدا کرد و وجود هر گونه انسداد، تومور یا مشکلات ساختاری دیگر را تشخیص داد.
- آزمایشات دیگر: بسته به شرایط بیمار می‌توان از آزمایشات دیگری مثل آزمایش خون برای ارزیابی عملکرد کلیوی یا شاخص‌های دیگر، کشت ادرار برای تشخیص وجود عفونت، یا نوار مثانه برای ارزیابی عملکرد مثانه و مجرای ادراری استفاده کرد.
کلام آخر
باریک‌بودن جریان ادرار می‌تواند ناشی از دلایل مختلفی، از تنگی و انسداد مجرای ادرار و BPH گرفته تا مشکلات عفونی مثل اورتریت یا ناهنجاری‌هایی مثل دیورتیکول مجرای ادرار و انقباض گردن مثانه باشد. نشانه‌ها و مشکلات شدید ایجاد شده در اثر هر یک از این مسائل به مراقبت‌های پزشکی فوری نیاز دارند. تشحیص دقیق، ارزیابی کامل سوابق پزشکی، معاینه جسمانی و آزمایشات تشخیص مرتبط برای تعیین دلیل نشانه‌ها و راهنمایی برای انتخاب مناسب روش درمان ضروری است.
سوالات متداول
علت باریک‌شدن ادرار در مردان چیست؟
رایج‌ترین دلیل باریک‌شدن ادرار در مردان، بزرگی پروستات یا تنگی و انسداد مجرای ادرار است. تقریبا همه مردان سالمند، با مشکل قطره‌ای بودن، ضعیف بودن و سختی شروع ادرار مواجه هستند. یک دلیل رایج دیگر این مشکل، وجود عفونت پروستات یا مجرای ادراری است.
علت فشار کم ادرار اول صبح چیست؟
یکی از نشانه‌های رایج بزرگ‌شدگی پروستات، فشار کم ادرار اول صبح است. مردان معمولا بعد از وجود این مشکل در صبح، در طول روز شاهد مشکلی نیستند.
چطور می‌تواند جریان ادرار را افزایش داد؟
- فعال بمانید: کمبود فعالیت‌های جسمانی می‌تواند احتباس ادراری را به همراه بیاورد.
- تمرینات کگل را انجام دهید.
- آرام باشید: اضطراب و تنش‌های عصبی می‌تواند تکرر ادراری بعضی مردان را به همراه بیاورد.
- در دو مرحله ادرار کنید: بعد از رفتن به سرویس بهداشتی، مجددا برای تخلیه کامل مثانه به دستشویی بروید.
چه ویتامین هایی به افزایش جریان ادرار کمک می‌کنند؟
مصرف مکمل‌های حاوی ویتامین دی، راه ساده و موثری برای افزایش عملکرد مثانه‌ای به شمار می‌رود.
